Home Dosiers
Commentaren  Extra  Overgenomen Blad Boeken Over ons Links Zoek Webzine Mail

Dossier FNV, onderweg

een andere vakbeweging
Het wordt tijd dat de vakbeweging van kleur verschiet

Inleiding

Hans Boot

Solidariteit publiceerde bij het afscheid van de papieren versie (2005), op weg naar de digitale webzine, het boek Om de vereniging van de arbeid. Ondertitel: Globalisering en vakbeweging. Bij haar veertigjarige jubileum, onder andere met een lezersconferentie (2023), draaide het om de terugkerende vraag: strijdbare vakbeweging, mogelijkheid of illusie?

Deze vraag staat in dit dossier centraal met als thema: de FNV, onderweg op zoek naar een 'nieuwe vakbeweging'. De aanloop is al verricht: gesprekken met actieve vakbondsleden over de actualiteit van de vakbeweging en hun visie op een strijdbare toekomst.

Met de keuze voor de leidraad 'onderweg' wordt aangegeven dat het gaat om een voortdurende ontwikkeling van processen op landelijk en plaatselijk niveau, in sectoren en bedrijven. Vandaag en gisteren over onderhandelingen, acties en stakingen. Kortom, een vereniging in beweging.

Inhoudsopgave

(De rode onderstreepte tekstgedeelten zijn verwijzingen, je kunt erop dubbelklikken)

Introductie op het omdenken voor de FNV

Bestaanscrisis

Zoals bekend maakt de FNV (evenals onder meer het CNV) een negatieve ontwikkeling door die in ieder geval de laatste jaren niet te keren is: een ledenverlies en een daling van de organisatiegraad (CBS).

- De FNV telde in 2010 ruim een miljoen leden (1.198) en in 2019 minder, maar nog meer dan één miljoen (1.014). In 2021 kwam de teruggang naar 916 duizend en in 2024 in ieder geval onder de 900 duizend. Geraadpleegde 'insiders' hebben grote twijfels aan de recente cijfers die voor het CBS beschikbaar zijn. Hun recente schatting is zo'n 700.000. Een aantal dat zelfs angstvallig uit de openbaarheid wordt gehouden en incidentele stijgingen breed uitmeten.

- De organisatiegraad van de gehele vakbeweging bedroeg zo'n 35 procent in de periode 1950-1980. Die daalde tot 28 procent in 1996 om in in de jaren 2012-2016 te zakken naar 19 procent. In de periode 2018-2024 was er een teruggang van 18 naar 15 procent.

Pogingen om deze neergang te stuiten, leiden niet tot het gewenste resultaat en versterken onbedoeld de problemen. Stijgingen van het ledenaantal worden gekoesterd, maar blijken tijdelijk. De werking van campagnes is snel uitgedoofd. Het geheel van de FNV wordt geraakt. Ontslagen zijn niet te voorkomen, een sfeer van 'ieder voor zich' is onontkoombaar en zoals elders worden de onderlinge verhoudingen er niet beter op. De bureaucratie lijkt een verdedigingslinie.

(C540), 15 juni 2025

Betekenis voor de Vakbeweging

Veel mensen organiseren zich nog steeds in de vakbeweging, met name de werkenden. Opkomen voor vooral de arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden waren speerpunten in hun positieverbetering. Ontwikkelingen in de samenleving geven aanleiding dit globale doel kritisch te bekijken.

- De samenstelling van de arbeidende klasse is drastisch veranderd. De opkomst van het precariaat neemt toe, de werkenden zonder vast contract, de schijn zelfstandigen, de werklozen, de migrantarbeid(st)ers, jongeren, de AOW'ers met al of niet een klein pensioentje. Het aantal mensen met bestaansonzekerheid, in het armoedegevaar waaronder veel kinderen, groeit in Nederland tot boven de miljoen. De vakbeweging richt zich schoorvoetend op deze nieuwe 'onderklasse'.

- Ruim veertig jaar neoliberalisme, wereldwijd, heeft niet alleen geleid tot het ontstaan van het precariaat, ook de slagkracht van de overheid is hierdoor ernstig beschadigd. Veel, erg veel, publieke zaken en taken zijn, met medewerking van overheden geprivatiseerd. Zelfs daar waar nog een politieke wil is om de samenleving te veranderen, zijn de uitvoeringsmogelijkheden zeer beperkt. Dat betekent dat het polderen - georganiseerd overleg tussen ondernemer(s) en de vakbeweging - weinig reëel perspectief biedt tot de verbetering van de bestaanszekerheid van velen.

Een veranderproces in en door de vakbeweging als belangenbehartiger van zowel de werkenden als het precariaat zal een langdurig en zorgvuldig proces zijn. Een emancipatieproces dat niet overgelaten kan worden aan welke instantie dan ook. Democratie is hier noodzakelijk, dat wil zeggen: zeggenschap door de mensen die zich organiseren in bijvoorbeeld de vakbeweging om hun bestaanszekerheid en leefomstandigheden zelf ter hand te nemen. Dat betekent dat veel publieke zaken en taken die geprivatiseerd zijn, terug in handen moeten komen van gemeenschappen die daarover de zeggenschap krijgen, dat is democratie.
Het is aan de mensen zelf om hun samenlevingen te herstellen, waarbij het humane criterium de solidariteit is. Alleen de mensen zelf zijn in staat hun emancipatie op te pakken, de gemeenschappen te herstellen en bestaanszekerheid te beschermen en zelfs te verbeteren. Deze emancipatiestrijd zal democratisch moeten plaatsvinden, dat wil zeggen dat mensen hun toekomst niet kunnen uitbesteden en zelf in actie komen. Dit is de kern van het 'OMDENKEN'.

(E541-2), 29 juni 2025.

De sleutel voor een perspectief voor een democratische strijdbare vakbeweging ligt bij de georganiseerde mensen, met en zonder werk!
Daarvoor zijn er drie uitgangspunten:
- vakbondswerk aan de BASIS,
- ACTIVEREND vakbondswerk,
- DEMOCRATISEER de vakbeweging.

Perspectieven voor een andere vakbeweging, met omdenken

een Miniserie artikelen.

FNV zet stappen vooruit

conclusie

De Federatie Nederlandse Vakverenigingen is het slachtoffer geworden van het klonen van een ondemocratisch, niet werkend parlementair concept. Een concept dat versterkt is in de fatale uitwerking door neoliberale experimenten, markwerking en privatiseringen van het publieke domein, die de vakbeweging dubbel treffen. Een ontsnapping om verdere aftakeling te voorkomen is nodig en is terug te vinden in: vertrouwen op eigen kracht, gebaseerd op de kennis en ervaring van de leden die werken en leven aan de basis van de samenleving.

(E538-1), 18-mei-2025

Strategie voor rechtvaardige verdeling van publieke rijkdom (deel 1)

conclusie

In een poging het Charter of the Forest te herstellen, heeft Standing een manifest opgesteld met 44 artikelen in zes rubrieken. Een concretisering van een nieuwe strategie voor het rechtvaardig delen van de publieke rijkdom en een strijdbaar perspectief voor het herstel van de samenleving. Guy Standing benoemt de laatste twee artikelen als cruciaal voor het manifest.
Artikel 43 - Er moet een fonds voor de commons worden opgezet, de voornaamste bron vormen de opbrengsten van het commerciële gebruik of exploitatie van de commons. Het fonds kan investeren in de uitvoering en het behoud van een ecologische, duurzame, publieke rijkdom. De dividenden moeten uitbetaald worden evenredig voor allen die deelnemen aan de commons.
Artikel 45 - De herroeping van het Charter of the Forest door een wetgevend akkoord over het bestaansrecht van de commons. Een fonds zou het basisinkomen kunnen introduceren als een economisch recht dat moet worden uitbetaald als een dividend aan de commons.

(E535-4), 6-april-2025

Strategie voor rechtvaardige verdeling van publieke rijkdom (deel 2)

conclusie

De gemeenschappen (commons)moeten 'publieke belangen' weer 'publiekelijk' maken, ze kunnen niet overgelaten worden aan de politiek, aan de macht. Commons zoeken een eigen weg, in het besef dat ze niet over de macht beschikken om de privatiseringen terug te draaien. Ze trachten de gewenste andere samenleving concreet te organiseren, in bijvoorbeeld voedselcollectieven, coöperaties van in- en verkoop, in niet commerciële wooncorporaties. Andere voorbeelden zijn waar te nemen in de milieubeweging, de solidariteitsbeweging met de Palestijnen en de woonbond. De strijd aan de basis van de samenleving door zelf activiteiten te organiseren, gaat vooraf aan de democratisering. Zoals Bonnie Honig zegt: democratie kan niet zonder het publieke bezit van alles wat bijdraagt aan onze bestaanszekerheid en zich keert tegen uitsluiting en vernedering.

(E536-3), 20-april-2025

De holle staat en de vakbeweging

conclusies


1 De overheid is in de uitvoering van het beleid geen staat meer die de publieke belangen dient. Commerciële bedrijven met winstoogmerk hebben die taak overgenomen. Daarmee komt de publieke zaak ernstig in het gedrang.
2 De vakbeweging moet de bakens verzetten. Wil ze overleven, moet ze haar eigen kracht ontwikkelen.
3 Vanuit de strijd - activerend vakbondswerk, vakbondswerk aan de basis - en democratisering van de bond, zal het duidelijk worden welke organisatievormen functioneel zullen zijn. Omgekeerd werkt het niet!

(E534-2), 23-maart-2025

Democratie en strijdbaarheid, leden aan het woord 1

conclusie

De vereniging moet de werkorganisatie onder controle houden.
De arbeidersklasse is autonoom, maar ook divers, denken voor de arbeidersklasse is bloedlink, discussiëren kan altijd.
De vakbeweging moet stoppen naar binnen gekeerd met zichzelf bezig te zijn, ze moet een democratische beweging met veel debat worden en de handen uit de mouwen steken in de ondergelopen polder.

(E533-3), 9-maart-2025

Democratie en strijdbaarheid, leden aan het woord 2

conclusie

Een conclusie uit het interview met Elzinga en Rietman was dat de vakbeweging beschikt over een belangrijk wapen, de werkstaking. Knelpunt is echter dat de organisatie van de arbeid meer en meer ontregeld is door de precarisering van de arbeid, schijn zelfstandigen, buitenfirma's, flexwerkers. Bovendien veelal bedrijven zonder cao. Er is dus veel te doen, eenheid in de strijd, verbinding van alle beschikbare krachten. Laten we ons daarbij inspireren door de stelling van Friedrich Engels: Een ons actie is een ton aan theorie waard!

(E532-1), 16-februari-2025

Komt een vakbond bij de dokter

conclusie

Een vergelijking met de vakbeweging is te maken, het is niet best gesteld. In medische termen luidt de diagnose: chronisch ziek, anorexia, dichtgeslibde aderen, acute verlatingsangst, slecht op elkaar afgestelde organen ...... Kortom. een ernstige diagnose met weinig overlevingsperspectief. De scheidende top Tuur Elzinga en Piet Rietman onderschrijven langzaam maar zeker deze diagnose. Hun medicijn is: meer democratie en strijdbaarheid. Impliciet is dat een verwijzing naar het disfunctioneren van de vakbeweging. Overleg en bovenmatig polderen bieden geen recept voor beterschap. Wat dan wel?
Om te beginnen is samenwerking van de sectoren acuut nodig. Meningsverschillen benutten, in plaats van elkaar de vliegen afvangen. Naar elkaar luisteren en de strijd en activiteiten op elkaar afstemmen. aansluiting zoeken en samenwerken. Niet alleen strijden voor eigen problemen, maar inzicht tonen en tot uiting brengen dat bijvoorbeeld loonstrijd zich niet beperkt tot de eigen sector of tot een cao. Het afstemmen van de strijd moet samengaan met andere bewegingen, dat dient een uitgangspunt te worden. Van milieubeweging tot de vredes- en antiracisme beweging. Dit alles gedragen door activerend vakbondswerk in de bedrijven en buiten de bedrijven zowel lokaal als regionaal. We hebben volle vakbondshuizen nodig met leden en nog niet leden. En wat te denken van het medicijn: sprankelend, vitaal en energiek.

(E528-2), 29-december-2024

De noodzaak van verenigde actie

conclusie

De kern van het andersdenken is gelegen in de verhouding tussen organisatie enerzijds en acties en activiteiten anderzijds. De traditionele manier van denken is dat een vakbeweging en een politieke partij de acties en strijd moeten organiseren. Dat leidt ertoe dat de besturende vakbondshiërarchie denkt dat zij verantwoordelijk is voor de strijd. Daarmee komen de belangen van de mensen in de knel, omdat diezelfde vakbondsleiding vooronderstelt dat zij de belangen van mensen kennen. Ze gaan de strijd vervolgens voor de mensen voeren, hetgeen bij voorbaat leidt tot teleurstelling en frustratie en tot compromissen met de macht. Rosa zegt terecht dat mensen vanuit hun leefsituatie vanzelf in actie komen en elkaar vinden in hun strijd die te gaan veranderen (bijvoorbeeld: het boerenverzet). Wat vervolgens voor de vakbeweging en de politieke partij resteert, is al die stukken strijd aan elkaar verbinden, er een verenigde actie van maken. Het is aan de mensen om het land plat te leggen en als de situatie nijpend is, zullen ze dat zeker doen. Het is aan de bond om dat te versterken door de mensen in de strijd met elkaar te verbinden. Dit is ook een taak van linkse politiek. Rosa stelt in haar brochure hoofdstuk acht zeer terecht dat er in de strijd geen verschil mag bestaan tussen politieke organisaties en vakbeweging en voegt daar terecht aan toe dat er veel scholing nodig is om de mensen die in strijd komen een strijdbaar perspectief te kunnen geven.

(E525-3), 17-november-2024

Vrij om de wereld te veranderen

conclusie

Overheden zijn hun onafhankelijkheid en autonome functie kwijt geraakt. Voor de samenleving hebben ze door de doorgeslagen privatiseringen hun politieke, sociale en culturele betekenis volledig verloren. Ze zijn voor de samenlevingen onbetrouwbaar geworden. Bij mensen groeit dan ook het besef dat de overheid niet meer de instantie is die hun bestaansonzekerheid zal oplossen. Uiterst rechts schuift daarvoor, opportunistisch als ze is en gedeeltelijk terecht, de schuld naar links. Daarbij zijn ze niet te beroerd om het met het kapitaal zelf op een akkoordje te gooien.

(E521-4), 22-september-2024

Kapitaal en overheid

conclusie

Overheden zijn hun onafhankelijkheid en autonome functie kwijt geraakt. Voor de samenleving hebben ze door de doorgeslagen privatiseringen hun politieke, sociale en culturele betekenis volledig verloren. Ze zijn voor de samenlevingen onbetrouwbaar geworden. Bij mensen groeit dan ook het besef dat de overheid niet meer de instantie is die hun bestaansonzekerheid zal oplossen. Uiterst rechts schuift daarvoor, opportunistisch als ze is en gedeeltelijk terecht, de schuld naar links. Daarbij zijn ze niet te beroerd om het met het kapitaal zelf op een akkoordje te gooien.
Tegelijk zullen de samenlevingen ervaren dat dit zeker niet de weg zal zijn voor de verbetering van hun bestaansonzekerheid. Er is maar één uitweg, vertrouwen als samenlevingen op eigen democratische kracht en daarvoor actief worden. De linkse elite heeft de diagnose gesteld, het is aan de mensen om de overheid weer politiek gezond te maken.

(E516-2), 14-juli-2024

Vrijheid, gelijkheid en solidariteit

conclusie

Democratie wil zeggen dat de macht direct bij de betrokken mensen ligt, dus geen gedelegeerde macht. Machtsvorming is geen besluit, de verovering van de macht is een permanent proces. Ook nadat de meerderheid de macht heeft, zal er voor ieder de vrijheid moeten blijven bestaan om de samenleving te willen veranderen, in te richten naar eigen voorkeur. Het kan niet anders, omdat de mens door en door sociaal is en ieder met ieder rekening moet houden. En dat is wat rechts uitgesproken niet doet.

(E515-2), 30-juni-2024

Strijdperspectieven voor links

conclusie

Het wordt een lang gevecht, maar de slotzin van Anton Jäger vereist tegenspraak: Mijn generatie pendelt voortdurend tussen het besef dat we in actie moeten schieten, en liefst heel snel, en het gevoel dat alles toch tevergeefs is. De grootste uitdaging is echter om dingen te veranderen. Dat is niet voldoende. Het is absoluut noodzakelijk dat mensen zich van onderop verenigen, de krachten bundelen met veel onderling vertrouwen. Er is een wereld te winnen.

(E512-1), 19-mei-2024

Vakbondsmensen aan het woord

Interviews/gesprekken met kaderleden, bestuurders en vakbondsleiding.

Interview/gesprek met Bert Veenstra

Bert is voorzitter van Lokaal Netwerk Eemland

Ik ben geen voorstander van een ANWB-model. De vakbond moet weer een vereniging van leden worden. Ik pleit voor een herstructurering van de FNV. Momenteel zijn de sectoren in het Ledenparlement vertegenwoordigd op basis van het aantal leden, maar de verbinding met de achterban is niet sterk. De organisatiestructuur is te ingewikkeld en de relaties tussen de onderdelen te zwak. Er moet meer regionalisatie komen, de vakbond moet weer dichter bij de mensen staan. De leden moeten het gevoel krijgen dat het hun vakbond is. De organisatie moet eenvoudiger, maar de ledendemocratie mag absoluut niet inboeten op kwaliteit.
(E523-3), 20-oktober-2024

Interview/gesprek met Linda Huisman

Linda is actief geweest in de studentenvakbond en nu LP lid voor FNV jong.

Wat ik van de traditionele vakbond begrijp, ik weet er het fijne nog niet van, is dat ze voornamelijk bezig zijn met inkomen en werk. Er is veel meer in de wereld. Heel concreet voor jongeren is de woonproblematiek, de vakbond moet zich daar mee bezig houden. Zo hebben de werkers van de toekomst een grote taak in het aanpakken (of beperken) van de klimaatcrisis. Er zijn veel meer problemen, waar de vakbond zeker raakvlakken mee heeft. Die dingen hangen ook met elkaar samen, klimaat is daar een groot voorbeeld van. Ik heb zeker veel sympathie voor allerlei zaken als het gaat om het verbeteren en veranderen van de samenleving. Ik ben zelf actief binnen de groep vakbondsleden solidair met Palestina. Overal actief in zijn dat gaat niet lukken, het is wel goed dat de vakbeweging daar verbindingen in legt. Als iets georganiseerd wordt dan kun je je altijd aansluiten. Organisatorisch actief worden kun je dan op de dingen die je zelf aangaan, of waar je veel interesse in hebt.
(E524-5), 3-november-2024

Interview/gesprek met Henk Hofman en Jaap Zwaal

Henk en Jaap zijn beide lid van de sectorraad senioren, Henk voor de pensioenen en Jaap houdt zich bezig met de WMO.

Henk - Tijdens de pensioenstrijd hadden we het goed voor elkaar. Er waren 'organizers' die veel acties en activiteiten organiseerden. Er was goed overleg waar we voor stonden, welke eisen we zouden voeren. Dat trok veel leden en kaderleden aan die graag mee wilden doen. Vanuit de praktijk dingen doen werkte erg goed. Evengoed was er veel ruimte voor discussie. We waren het onderling niet altijd met elkaar eens, maar dat beschadigde de bereidheid actie te voeren niet. Jaap - Het verbinden van sectoren in de activiteiten is erg belangrijk. Daarvoor is een zekere mate van zelfstandigheid nodig. Zie hoe het gaat bij de politiebond en ook bij de onderwijsbond. Door een eigen organisatie kom je eenvoudiger bij je eigen mensen uit. Voor het behalen van resultaten is dat belangrijk. Mensen begrijpen veel beter waarom compromissen nodig zijn en hoe ze tot stand komen. Dat is nu veel minder het geval, dat demotiveert.
(E526-6), 1-december-2024

Interview/gesprek met An-Akh Zaldoc

An-Akh is kleine zelfstandige in de Zorg, hij was LP lid voor FNV zelfstandigen, nu voor de sector Zorg.

Een belangrijke aanvulling is dat vergeten wordt in de vereniging, dat we erg goed naar elkaar moeten luisteren! Ik ben een groot voorstander van het consensus model. Wanneer we ons voornemen om zaken goed met elkaar te bespreken en tot gezamenlijke conclusies kunnen komen, zal de slagkracht van de vakbeweging sterk toenemen. Er zullen altijd minderheden blijven die ook kritisch zijn op een bereikte consensus! Minderheden moeten altijd gerespecteerd worden. Het is nooit uitgesloten dat minderheidsstandpunten ooit een meerderheid krijgen, zo moet de (vakbonds)democratie werken. Je kunt echter daarin niet blijven hangen. De slagkracht van de vakbeweging moet groter worden, dat bereik je door besluiten waar je het gezamenlijk over eens bent (consensus) ook werkelijk uit te voeren.
(E527-4), 14-december-2024

Interview/gesprek met Linda Vermeulen

Linda is vakbondsbestuurder voor de Winkelstraat, ze had een prominente rol in de stakingsacties rond de Bijenkorf en later voor het Kruidvat.

We hebben voor de communicatie een veel grotere megafoon nodig. Ik bedoel dat als beeldspraak. We worden niet of nauwelijks gehoord, de media hebben nauwelijks of geen aandacht voor wat er in de samenleving speelt. Dat heeft een effect op die samenleving. Ze voelen dat het niet goed is, weten ergens wel dat het anders moet, maar horen geen alternatief. De vakbeweging moet een klankkast maken, waartoe mensen een toegang kunnen vinden om weer als samenleving beter te kunnen functioneren.
(E528-4), 29-december-2024

Interview/gesprek met Henk Baard en Dick de Graaf

Henk en Dick zijn oude rotten in het vak van vakbondswerk aan de basis, en houden het vol. Henk in Kiem en Dick in de voedingsbond

De werkorganisatie is niet erg gedienstig meer. Vanuit twee invalshoeken is dat enigszins begrijpelijk. Als de vereniging zelf niet reageert en tot beleidsvorming komt, dan is er een lacune waarop een werkorganisatie maar al te graag inspringt. Misschien zelfs wel uit eigen belang, er moet wat gebeuren. En de communicatie, communicatie, communicatie laat veel te wensen over. Er is een veel te grote distantie tussen vereniging en bestuur ontstaan, een gat waar de werkorganisatie in springt.
Het gaat niet zozeer om de organisatie, er moet leven in de brouwerij. Het gaat om de behartiging van de belangen van ouderen, misschien gaat het allemaal ook wel op voor de andere sectoren. We weten waar de schoen voor ouderen wringt: inkomen, zorg en wonen met betaalbare energie. Bij de 'beroepsbonden', kijk naar de onderwijsbond en de politiebond gaat dat veel beter. Er is zeker meer democratie nodig, meer ruimte voor creativiteit, ruimte voor andersdenkenden en dissidenten. Activiteiten bij de mensen organiseren, de vakbondshuizen moeten vol lopen. Niet met gastheren en vergaderende bestuurders, maar met mensen uit de samenleving die uit belangstelling komen of iets willen doen aan hun samenleving. Daarop volgt de organisatie ervan.
(E529-3), 12-januari-2025

Interview/gesprek met Tuur Elzinga en Piet Rietman

Tuur en Piet zijn allebei Dagelijks Bestuurders, Tuur is de Voorzitter, Piet de Penningmeester. Beiden zijn uitgekomen voor hun ernstige bezorgdheid over het perspectief van de FNV.

De behoeften zijn verschillend bij de achterban, het is belangrijk voor gezamenlijk succes om deze op elkaar af te stemmen. De vakbond moet dichterbij de leden komen, we hebben daar de faciliteiten voor, daarvan moet gebruik gemaakt worden. Een netwerk van bestuurders is bezig om het lokale vakbondswerk te gaan versterken. De vakbeweging moet de ruimte die er is benutten, de mensen in het land zijn mondig genoeg, zij moeten ook door de vakbeweging beter gehoord worden.

Het klassieke model van de vakbond was het bedrijvenwerk, daar lag de kracht van de vakbeweging. De krachtsverhoudingen tussen arbeid en kapitaal zijn veranderd, het oorspronkelijk model werkt niet goed meer. Sleutelen aan de organisatie is goed, als het maar komt vanuit wat de mensen bezighoudt en beweegt, en hoe zij hun weg kunnen vinden naar een strijdbare vakbeweging.
(E530-2), 26-januari-2025

We staan er niet alleen voor

Kaderberaad en overige documenten.

Kaderberaad

Nieuwsbrief 11

Nieuwsbrief 9

Nieuwsbrief 8

Nieuwsbrief 5 en manifest

Nieuwsbrief 4

Nieuwsbrief 31

Andere Organisaties

De site van Grenzeloos heeft een interessant dossier over de vakbeweging. Er staan relevante artikelen op Grenzeloos vakbondsdossier. Daarnaast hebben ze een aantal relevante brochures uitgegeven, die betrekkingen hebben op het proces van veranderen van de vakbeweging.

Er zijn andere organisaties die raakvlakken hebben met een kritische vakbeweging.
Wil je met je club ook in dit rijtje, stuur een mail naar ons.

Overgenomen

Heb je een bijdrage voor dit dossier, stuur een mailtje met de bijdrage (liefst PDF), en we plaatsen het hier als een link.
In deze rubriek "Overgenomen" verschijnen teksten, artikelen, berichten, oproepen enzovoort die op verzoek van de inzenders geplaatst of met toestemming van de auteurs overgenomen worden. Over de plaatsing beslist de webredactie.

Geschiedenis

Solidariteit heeft een tweetal dossiers met artikelen en documenten op haar site staan over de vakbeweging. Per dossier volgt een selectie en samenvatting van de dossier. Tevens een verwijzing waar het gehele dossier geraadpleegd kan worden

Dossier Partij en Vakbeweging

Een selectie

En de voorzitter poldert voort, met de PvdA
Terug naar 'de polder' dus. Verguisd, ook binnen de vakbeweging, met de besloten compromisstructuren, de onvermijdelijke bureaucratie, de gebrekkige democratie en bovenal een rem op de activiteit en strijdbaarheid van de leden. Was dat niet de geschiedenis, waarmee de Nieuwe FNV wilde breken? Heerts kennelijk niet. Hij motiveert zijn keuze uit de amerikanisering van de Nederlandse arbeidsverhoudingen. Een terugkeer naar het Angelsaksische model die hij meer lijkt toe te schrijven aan de fractievoorzitter van de VVD Zijlstra dan aan de gezamenlijke werkgevers. Zijlstra die elk overleg afwijst, de cao niet van deze tijd vindt en ook de laatste sociale bescherming definitief de nek wil omdraaien. Daar tegenover krijgt minister Asscher van de PvdA meerdere malen een pluim vanwege diens verdediging van de cao en inspanningen om de "doorgeslagen flex" terug te dringen. Ook partijgenoot Samsom krijgt een schouderklopje, omdat hij in tegenstelling tot Zijlstra niet de vakbeweging maar de werkgevers ouderwets noemde met hun heimwee naar de negentiende eeuw met dagloners zonder minimumloon.
Commentaar nr. 291 - 13 december 2015, Hans Boot
Lees verder...

Opbouwen van een sociale beweging
Langzaam begint de noodzaak voor een andere strategie ook bij een aantal linkse politici door te dringen. Ron Meyer - na bestuurder te zijn geweest bij de FNV, nu voorzitter van de SP - is daar een voorbeeld van. Maar met prima voorstellen als het Nationaal Zorgfonds, zonder eigen bijdrage, is in het gesloten Haagse Blok weinig te halen. Sterker, de zwakte van de sociale beweging maakt van een linkse partij en de vakbeweging een kop van Jut. Zo stelt de vakbeweging de looneis en het volledige arbeidsvoorwaardenpakket bij. Niet vanwege de vermeende haalbaarheid, maar om aan 'de' tafel te mogen aanschuiven. En laten politieke partijen hun plannen beoordelen door de cijfers van het CPB. Het middel is erger dan de kwaal, met als resultaat dat mensen nog meer vervreemden van links en zich met een kritische beweging niet meer kunnen identificeren.
Commentaar nr. 312 - 2 oktober 2016, Sjarrel Massop
Lees verder...

Een vakbond is niet opgericht om te polderen
De politiek verwacht steun van de vakbeweging voor moeilijke, politieke beslissingen. De politiek heeft de vakbond daarbij nodig. Andersom verwijt de politiek op zelfgekozen momenten dat de vakbeweging niet representatief is. En dat terwijl het lidmaatschap van de politieke partijen tanende is en zij zich zelfs nog gelegitimeerd achten wanneer zo'n 50 procent van de Nederlanders een stem uitbrengt. Een vreemde tegenspraak.
Extra e235-2 20 oktober 2013, Redactie Solidariteit
Lees verder...

Nieuwe perspectieven
Ruud Kuin, de bondssecretaris van de nieuwe FNV en Lilian Marijnissen, bondsbestuurder, trekker in de zorgstrijd en voorvrouw van het 'organisen', willen in de teloorgang van de vakbeweging verandering aanbrengen. Ruud maakt een openhartige vergelijking tussen de oude en nieuwe vakbeweging, waarbij het grote ledenverlies en vooral de terugval van het kader in bedrijven en afdelingen een groot probleem vormt. Zijn voorstel voor een nieuwe aanpak is veelbelovend en kenmerkt zich door: breed te denken in verbindende thema's tussen de sectoren van de nieuwe vakbeweging, de nadruk op campagnes, zoals "behoud van koopkracht en echte banen" en vooral nieuwe kadervorming.
Op het congres van de Abvakabo, in aanloop naar de fusie, deed hij de uitspraak dat de kwaliteit van de arbeid prominent door de vakbeweging opgepakt moest worden.
extra e267-2 11 januari 2015, Sjarrel Massop
Lees verder...

Dossier De Nieuwe Vakbeweging

Een selectie

Definitief Besluit Dalfsen 3 december 2011 17.00 uur
Dalfsen is het fusiebesluit van de afzonderlijke bonden in de Federatie Nederlandse Vakbewegingen, om verder te gaan in één vakbond met sectoren. De kwartiermakers, vijf onderleiding van oud staatsecretaris Jetta Kleinsma, werken een PLAN uit. De feitelijke vraag nu is; Heeft het plan gewerkt? kritiek en scepsisch was er!

Nieuwe vakbeweging, structuur zonder beleid Solidariteit - Commentaar 188-2 - 1 januari 2012, Hans Boot
Het probleem van de Governance dat nu anno 2025 weer in de discussie op tafel ligt is niet nieuw, Hans Boot schreef het al in zijn commentaar nummer 188 op Solidariteit. De nieuwe vakbeweging was bezig met de organisatie en haar structuur. Hans noemde het 'Humen Resources Unionism'. De leden als commodity, handelswaar, voor het vakbondswerk. Dat degenereert de leden, de structuur is belangrijker dan het vakbondswerk zelf. Dat inzicht van 2012, is de kern van de problematiek van nu, met als bijkomend probleem dat de vakbondsleden vervreemd zijn van hun eigen organisatie, en inmiddels aan het stemmen zijn met de voeten.

Bloemkolen in de polder Solidariteit - commentaar 279 - 28 juni 2015, Sjarrel Massop
Het probleem van wat later de substitutie (de structuren van Dalfsen, met een dominante Werkorganisatie, in zichzelf gekeerde Besturen, en een zwak Ledenparlement zonder last naar de leden, zie het boek van Marike Kuperus) is gaan heten, manifesteerde zich drie jaar later in het gewone vakbondswerk. Daar was een beeldspraak voor nodig, bloemkolen, met een stugge ondoordringbare structuur.

De tijd van polderen is voorbij, vernieuwing FNV mislukt. Solidariteit - overgenomen - 8 januari 2017, Roel Berghuis
Een terecht en stevig pleidooi van Roel, er is niet veel van terechtgekomen. Zijn aanvankelijke scepsis tegen de fusie is, in 2017, omgeslagen in terecht optimisme en aanmoediging om de vakbeweging te stimuleren echt voor activerend vakbondswerk aan de basis en meer democratisering op te porren. Roel maakte toen al best een scherpe analyse over de effecten van het neoliberalisme voor de arbeidsverhoudingen in Nederland. Hij herhaalt zijn krachtige bijdrage in de brochure 'Positie en Strategie vakbeweging, beschouwingen, analyses en voorstellen', een jaar later. Zijn betoog zou nog sterker worden wanneer hij over de grenzen van de vakbeweging heen kijkt. Niet alleen de arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden staan onder druk door doorgeslagen marktwerking en falend overheidsbeleid. Veel andere maatschappelijke problemen, wonen, zorg, rechtsbescherming en vooral klimaat zijn onderdruk komen te staan. Veel sociale bewegingen beginnen zich te roeren. De vakbeweging kan zich versterken door verbindingen te leggen.

De discussie over de 'Nieuwe Vakbeweging' was intensief en toonde veel betrokkenheid bij de vele deelnemers aan die discussie. Niet iedereen dacht er hetzelfde over, dat vormt voor dergelijke ingewikkelde materie geen enkel probleem. Sterker het geeft veel meer inzicht over welke kant het opmoet, ook al omdat de betrokkenheid van leden en kaderleden uitzonderlijk groot is (was). Daar ligt het eerste aspect voor nieuw perspectief en het doorbreken van de impasse. Het zijn de leden die het verschil maken.
Het tweede aspect zijn echt de resultaten van het vakbondswerk. Wanneer die achterwege blijven dan gaan mensen uiteindelijk hun betrokkenheid verliezen en stemmen met de voeten!
Het dossier De Nieuwe Vakbeweging is een aansprekend voorbeeld over hoe de discussie gevoerd moet worden.

Inspiratie, Literatuur Verder Lezen

Ahrendt, H. (1958), The human condition, Chicago, University of Chicago Press,
Zie ook: Stonebridge, L.(2024>, Vrij om de wereld te veranderen, denken zoals Hannah Arendt anno nu , Amsterdam, Atlas.

Beer, P. de (2025), Polderen en strijden. Hoogte- en dieptepunten van de vakbeweging in de 21e eeuw, Amsterdam, Van Gennip
Een informatieve terugblik over de laatste 25 jaar met ervaringsdeskundigen, gereflecteerd door wetenschappers. De crisis van de Vakbeweging sluimert verder, het boek geeft geen antwoord op hoe verder. Hoewel er schuchtere pogingen worden gedaan, ingegeven door een betrokkenheid. Het denkkader, zelfs van de wetenschappers, zit gevangen in een íjzeren kooi van bestaande verhoudingen. Dat weerhoudt de mensen te denken in termen van veranderen. Het 'omdenken' is nog geen issue.

Berkhout, A, (2023), Al het vaststaande verdampt, Hoe financialisering de economie overneemt en wat de vakbeweging daartegen kan doen. De Burcht, publicatie nr. 26.
Een goede tekst over de financialisering van de economie.

Boot H. redactie, (2005), Om de vereniging van de arbeid, globalisering en vakbeweging., Amsterdam, Solidariteit.
Al belangrijke bijdragen, twintig jaar geleden, om een koerswijziging van de vakbeweging op gang te krijgen.

Boumans, S. Eshuis, W, (2018), Positie en strategie vakbeweging, beschouwingen, analyses en voorstellen, De Burcht,
Een poging uit 2018 om de vakbeweging op een andere koers te krijgen, is niet doorgedrongen tot in de krochten van de vakbeweging.

Chandler, A. en Mintzberg, H. (1962), Structure follows Strategy, Wikipedia en Mintzberg, H. (1983, 1992) Organisatiestructuren, Schoonhoven, Bibliotheek

Dekker, F., (2025), De onzichtbaren, Opvattingen en emoties van praktisch geschoolde arbeiders. Amsterdam, van Gennip
bespreking van het boek op Solidariteit door Rob Lubbersen, (e541-1), 29 juni 2025.

Elzinga, T. Democraten aller landen, verenigt u, (2024), Voorschoten, Bot.
Een dapper initiatief.

Ferares, Julie Battilana, Dominique Méda, (2020, Nederlandse vertaling 2023), 'Democratiseer ons werk', waarin opgenomen het manifest Werk, Democratiseer, Decommodificeer en Decarboniseer. Enschede, Starfish Books.
Belangrijk werk voor een democratiseringsproject door de arbeid. Het geeft een aanzet tot het breken met het zogenaamde management prerogatief, het ultieme recht rond de arbeidsinhoud ligt bij het management en bij de aandeelhouders. Dit in ruil voor de medezeggenschap voor vakbonden en ondernemingsraden op arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden. Het prerogatief bleek een instrument voor de invoering van Nieuwe Productie Concepten, die de zeggenschap van de arbeid over hun eigen werk zeer ver heeft terug gedrongen.
De schrijfsters maken ook de verbinding van de democratisering van de arbeid met, het breken van het idee van de arbeid als koopwaar en met de ongebreidelde vrijheid het milieu aan te tasten.
Een erg belangrijk manifest in het kader van het 'omdenken'. Zie ook (e510-3) 21 april 2024.
Isabelle Ferares ea, (2024), 'Democratizing the Corporation, the Bicameral Firm and beyond', Londen, Verso books.

Foster, J.B., (2011), The Ecological Rift: Capitalism's War on the Planet., New York, Monthly Review.
Het ecosocialisme wordt een belangrijke thema voor de vakbeweging een recensie van het werk van Foster (E452-2)

Graeber, D., (2018), Bullshit Jobs, over zinloos werk en hoe we het kunnen bestrijden, Amsterdam, (Boom).

Harvey, D., (2003), The New Imperialism, Oxford University Press, Hoofdstuk 4, Accumulation by Dispossession (AbD),
- (2005), A brief History of Neoliberalism , Oxford University Press,
- (2011), The enigma of Capital, and the crises of capitalism, Londen, Profile Books,
- (2014), Seventeen Contradictions and the end of capitalism, Londen, Profile Books,
het boek is besproken in een serie extra's op Solidariteit (e272-2, e276-2, e278- 3, e284-2, e287-3, e288-2, e290-4, e295-2, e296-2, e298, e299-2, e301-1, e303-2, e305-3, e307-2, e309-1, e311-2, e313-2, e315-2 en e316-1).

Herzog, L, (2024), De toekomst van Werk, Leusden, ISVW.

Hickel, J., (2021), Minder is meer, hoe degrowth de wereld zal redden. Bergen, EPO boek
Een belangrijke redenering, Degrowth. Economische groei is niet noodzakelijk voor het in stand houden van welvaart en welzijn. Deze gedachte kan ontzettend helpen in de aanpak van ecosocialisme.

Honig, B, (2025) Publieke Dingen, democratie ontregeld, Boom
Zeggenschap over publieke dingen, zorg, wonen, onderwijs, energie, is betekenisloos, als het publiek, de gemeenschappen deze dingen niet bezitten.

Hudis, P., (2012), The Alternative to Capitalism, Marx's concept of, Chicago HaymarketBooks.
-, (2004) The Death of the Death of the Subject, in Historical Materialism. Volume 12:3 (pag 147-168), op Solidariteit.
Hudis is een interessante schrijver, over zijn boek; 'In tegenstelling tot de traditionele visie dat het werk van Karl Marx beperkt blijft tot een kritiek op het kapitalisme - en dat Marx concentieus vermeed zich bezig te houden met een gedetaillerde uitwerking van het kapitalisme, toont het boek van Hudis aan dat Marx terdege gecommiteerd was aan een specifiek concept van een post-kapitalistisch samenleving dat aansluit op zijn complete benadering van de politieke economie. Zie ook (e489-2), 2 juli 2023.

Jäger, A., (2024), Hyperpolitiek, extreme politisering zonder politieke gevolgen, Amsterdam, Atheneum.

Kuperus, M., (2011), De vereniging op survival, overlevingsstrategieën voor hedendaagse verenigingen. Kuperus en co.
Een uitermate belangrijk boek! Het bespreekt de verhoudingen tussen de onderdelen van een vereniging, het bestuur, de leden en de werkorganisatie. Het boek was populair ten tijde van de fusie van de FNV, de overgang van de bonden naar het ongedeelde FNV met de sectoren. De FNV heeft zeker op het gebied van de governance (besturing en aansturing) dit boek genegeerd. Daarmee is het in een uit de hand gelopen crisis terecht gekomen.

Leusden, C. van (2024), Koester en versterk het kritisch vermogen van de organisatie., in NR Governance expert.

Linden, M. van der, Mayer-Ahuja, N., (2023), Power at work, a global perspective on control and resistance, Oldenbourg, De Gruyter Brill.

Luxemburg, R., (1906), Massastaking, partij en vakbonden, in Marxist Internet Archief.
Een nog altijd actuele tekst over de verhouding tussen vakbeweging en politiek. Die verhouding kan niet gescheiden worden, de vakbeweging is politiek en speelt een prominente rol in het veranderen van de samenleving, socialer en humaner.

Malm, A. (2016) Fossil Capital, The Rise of steam Power and the Roots of Global Warming., Londen, Verso.

Mazzucato, M. en Collington, R. (2023), De consultancy industrie, hoe consultants bedrijven verzwakken, overheden uithollen en economieën schaden., Rotterdam, Managementboek,
- (2018), The value of everything, making and taking in the global economy, Engeland, Penguin.

Mellink, B. en Oudenampsen, M. (2022), Neoliberalisme, een Nederlandse geschiedenis, Amsterdam, Boom
Uitermate belangrijk boek over jarenlang Neoliberalisme in Nederland, het ontmantelen van het publieke domein, door marktwerking en privatisering en de gevolgen voor onder andere de vakbeweging, p. 241. De holle Staat (e534-2),23 maart 2025.
Samen met Woltring, N., (2024), De marktconforme verzorgingsstaat, Nederlands neoliberalisme in de lange jaren negentig, Amsterdam Boom

Mommers J. (2019), Hoe gaan we dit uitleggen, onze toekomst op een steeds warmere aarde?, Amsterdam, de Correspondent.

Musto M. (2020), The Marx Revival, Key Concepts and New Interpretations, Cambridge University Press.
Zie ook: Solidariteit dossier Heropleving Karl Marx

Piketty, T. en Sandel, M., (2025), Gelijkheid, wat het is en waarom het er toe doet, Utrecht, Ten Have.

Reybrouck, D van, (2025), De wereld en de aarde, hoe houden we het veilig?, Amsterdam, de Bezige Bij.

Rietman, P.,(2024), Nee, we hebben geen gedeeld belang, Jacobin

Rijk, M, de(2024), Gekaapt door het kapitaal, zorg, wonen en kinderopvang. Amsterdam, Pluim.
Een goed boek met twee kritische kanttekeningen. Ze hanteert het begrip kapitaal niet goed. Ze beperkt het begrip tot financieel kapitaal. Ten tweede ligt bij haar de oplossing bij de overheid, waar de oplossing niet ligt, de strekking van het begrip 'Omdenken'.

Saito, K., (2023), Systeembreuk, een nieuwe visie op kapitaal, natuur en maatschappij, als antwoord op de klimaatcrisis, Amsterdam, Arbeiderspers. Boek is als Ebook verkrijgbaar.
Belangrijk boek als het over het omdenken gaat.
- , (2022) Marx in the Anthropocene, towards the idea of degrowth communism., Cambridge, Cambridge University Press
Een scherpe analyse van iemand die weet waarover hij het heeft.

Schaaf, J., (2005), Marx zo gelezen, Budel, Damon
- (2014), Het Speelveld van de vrijheid, Budel, Damon
- (2018), Actief socialisme en vrijheid, Budel, Damon

Smiers, J. en Pekelharing, P., Huige, J. (2016), De macht van de mega onderneming, naar een rechtvaardige internationale economie, Amsterdam, van Gennep.

Standing, G, (2019), Plunder of the Commons, a manifesto for sharing Public Wealth, Londen, Penguin,
- (2011) The Precariat, the new dangerous class, Londen, Bloomsbury open access.
De geschiedenis van de Engelse commons, de sleutel voor de verandering, en dus het begin van het omdenken. Het manifest is inspirerend beschreven in (e536-3).
Guy Standing is ook de man van het precariaat, de nieuwe gevaarlijke klasse. Het nieuwe belangrijke domein voor de vakbeweging. Sympathiek is dat dat boek in open access is verschenen (gratis) geen copyright.

Streeck, W., (2016), How Capitalism will end?, Londen, Verso.
Zie ook de serie op Solidariteit ((e326-1), e327-2, e329-2, e330-2, e331-2, e332-2, e333-2, e334-1, e335-2 en e336-2).

Tongerloo M. van, (2024), Komt een land bij de dokter, Amsterdam De Correspondent
De vrouw die het omdenken in de praktijk is gaan brengen, bewonderenswaardig, groot respect de bron van het 'Omdenken', het leidde tot 'Omdoen'!

Vreeman R. Buitelaar W.redactie (1982), De kwaliteit van de arbeid in de nederlandse industrie, Nijmegen, SUN. Sun

Wieringa, T, (2025), Optimisme zonder hoop, Amsterdam Pluim.

Documenten

Plan 19 punten, bijeenkomst Verbeteren samenwerking en herstel van vertrouwen binnen de FNV, gezamenlijke sectoren, 16 juli 2025

Brief RVT, 'schone lei', Lodewijk Asscher en Ton Heerts, 1 september 2025

Voor de toekomst: een sterke FNV!, Lodewijk Asscher en Ton Heerts, 1 oktober 2025

FNV, onderweg.
Wat zijn nieuwe Perspectieven

Hoe komen we tot een democratische strijdbare vakbeweging?

HOE VERDER ?

Wie het probleem niet onderkent, zal het niet oplossen

conclusie

Samenlevingen veranderen, de consequenties van anders samenleven en werken zijn niet altijd duidelijk. Veranderingen die zich voordoen, kunnen een probleem vormen. De oplossingen voor de reactie op problemen kunnen averechts werken, wanneer de analyse van het probleem niet zorgvuldig heeft plaatsgevonden. Omdat mensen problemen niet goed inschatten en vastzitten in ingesleten oplossingen, kunnen ze vaak niet opgelost worden en gaat het 'van kwaad tot erger'.

(E545-2), 17-augustus-2025

Tien kritiekpunten bij brief Asscher en Heerts

conclusie

Vrijheid is altijd vrijheid van andersdenkenden. De strijdkreet van een Poolse, joodse arbeidsmigrant die zich de Duitse nationaliteit heeft weten te verwerven en voorvrouw is geworden van de internationale sociaaldemocratie. Ze is niet alleen beroemd geworden door haar scherpe analyse van de accumulatie van het kapitaal, waar Merijn Oudenampsen op hamert. Ze is vooral beroemd geworden door haar studie over de verhouding tussen de vakbeweging en de politiek. Haar naam: Rosa Luxemburg

(C546), 7-september-2025

De FNV in crisis

conclusie

Inmiddels zijn er door de sectoren en het Ledenparlement gesprekken gevoerd met de twee tijdelijke toezichthouders. Maar erg open zijn ze niet. De sfeer is van 'slikken of stikken' met een houding van 'wij komen de vastgelopen FNV redden en open trekken'. Vragen blijken zinloos, evenals adviezen. Ze zouden overbodig zijn in de 'broodnodige hersteloperatie'. Nog dit jaar zal er een bestuur komen, zonder invloed op de keuze van de kandidaten en een bemoeienis van bijvoorbeeld de sectoren of het Ledenparlement. Twee onderdelen van de bestaande organisatie, waarop heel wat kritiek is, maar met op dit moment een ongewisse toekomst.(...)

(C547), 21-september-2025

Wat voor soort vakbeweging willen we?

conclusie

De zeggenschap van de leden bij de grote keuzes over het doen en laten van onze vereniging/federatie ligt bij het Ledenparlement. Dat mag niet door beperking van de vergadertijd worden gehinderd in zijn taak om de grote lijnen vast te stellen en het bestuur te controleren. Vierjaarlijkse congressen zijn het moment om samen vast te stellen wat er wel of niet goed ging en hoe de komende jaren tegemoet gegaan worden. De Raad van Toezicht (die meer past bij een bedrijf) maakt op termijn plaats voor een Raad van Advies. Zoals op de brede interne FNV-verzoeningsdag aanbevolen is door de dagvoorzitter Eric Spaans op een landelijke kaderbijeenkomst, 16 juli 2025 in Amersfoort, met als motto "Herstel Vertrouwen".

(E548-4), 4 oktober-2025

Kritiek op de democratische markt

conclusie

Het boek van Lisa Herzog is een waardevolle bijdrage om de democratiseringsprocessen te begrijpen. Ze schakelt wetenschappelijke disciplines in, waaraan de sociologie en antropologie gevoegd kunnen worden, plus (!) de oude bekende: de politieke economie. De noodzaak van democratisering is door het boek zonneklaar aangetoond. Zeker gezien de ernstige bedreigingen waardoor zowel politiek als markt gedwongen worden te veranderen.
Het boek onderschrijft de noodzaak van het debat over democratisering. Lisa is er echter niet toegekomen om die processen te verbreden. Dat zal gebeuren op het moment dat mensen en organisaties die draad oppakken, bijvoorbeeld de vakbonden.

(E548-5), 4 oktober-2025