Perspectieven Groenstaal
Nederlandse staalindustrie ernstig bedreigd
Sjarrel Massop
Op 14 juli 2025 is de directie van Tata Steel Nederland, na lang soebatten bij de overheid, met een reorganisatieplan gekomen. De oorspronkelijke plannen spraken over een verlies van 1.600 arbeidsplaatsen, de nieuwe komen tot 1.225, zij het in een volstrekt onduidelijke constructie. Er is een adviesaanvraag gedaan bij de Centrale Ondernemingsraad - reactie voor 1 oktober aanstaande. De medezeggenschap en de vakbeweging is het mes op de keel gezet. Duidelijk is dat Tata slechte plannen heeft voor de Nederlandse staalindustrie.
Die plannen zijn door de vakbonden, FNV en CNV, van een eerste commentaar voorzien.
Op 9 juli was er al een bijeenkomst, waarbij de omwonenden werden voorgelicht en gehoord. De directeur Groenstaal van Tata Steel Nederland, Jeroen Klumper, moet op de hoogte zijn geweest van de plannen die vijf dagen later bekend gemaakt werden. Hij zweeg erover. Hij leek op het Journaal wat aangedaan en in de malaise te delen. De Nederlandse directie lijkt van goede wil en voldoende deskundigheid bij het vergroeningsproces van de Nederlandse staalindustrie, maar zo lang zij met Tata en de overheid blijft praten, zal zij bakzeil halen.
Malaise
De gesprekken zijn al geruime tijd bezig, evenals onderzoeken en publicaties. Het dossier Groenstaalplus van Solidariteit dat de ontwikkeling nauwgezet volgt, is vanaf eind 2023 opgebouwd. De discussies lopen veel langer.
Tata India heeft onderhandeld met het inmiddels demissionaire kabinet met als enige resultaat: verdere onzekerheid en uitstel van de uitvoering. Dat het plan geen kans van slagen heeft, kent slechts één oorzaak. Het criterium voor Groenstaal in de ogen van Tata en overheid is: herstel van de winstgevendheid. Dat moet de grote investeringen verantwoorden, maar is voor lange tijd onhaalbaar en beperkt zich niet tot Nederland.
De malaise strekt zich uit over de gehele Europese Staalindustrie (e503-2, e518-2, e519-1, e526-3, e539-3, e541-3). Zowel de Amerikaanse, Chinese als de Indiase politiek zetten de Europeanen het mes op de keel, de boel staat op scherp. De conclusie moet zijn: het loop te traag, duurt te lang, er is grote internationale onwil. Het perspectief op succes zal niet lukken onder de traditionele verhoudingen tussen bedrijfsleven en (inter)nationale overheden.
De druk op de samenlevingen is erg groot. Vervuiling, werkloosheid en gebrek aan invloed zijn niet langer te aanvaarden. Het moet volstrekt anders.
Impasse
De impasse, wie neemt de verantwoordelijkheid voor het redden van de staalindustrie, moet snel doorbroken worden; ook in Nederland. Daarbij moet ernstig rekening worden gehouden met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid dat winstgevendheid van de staalindustrie - voor traditioneel staal maken en ook voor Groenstaal - lange tijd een illusie zal zijn.
Het technische probleem is niet zo groot meer, het vergt echter forse investeringen en de tijd verstrijkt. Het overheidsbeleid is gericht op 'groene groei', dat is voor Groenstaal een illusie. Dat maakt de overheid kopschuw om in dit avontuur te stappen. Tata zelf windt er geen doekjes om. Economische activiteiten in Europa op het gebied van staal moeten leiden tot een positief bedrijfsresultaat.
Met een omslag naar Groenstaal zit zo'n resultaat er voor lange tijd dus niet in. Tata, een puissant rijk concern - de jaaromzet ging in 2024 naar 169 miljard dollar - wil de verliezen en de kosten van de investeringen op de overheid verhalen.
Veel erger is dat de werkers van Tata Steel Nederland, de omwonenden en anderen die zich bezighouden met de vervuilende staalindustrie de rekening gepresenteerd krijgen. Het plan van Tata zal de Nederlandse samenleving ontwrichten.
Hoe verder?
Top prioriteit moet zijn dat de belangen van de samenleving, van de gemeenschappen, voorop staan. Dat betreft: werkgelegenheid, een gezonde en veilige leefomgeving en grote zorg voor de ecologie (klimaat en milieu). Als er een sociaal plan moet komen: 'so be it'. Handhaving van emissievoorschriften moet strak geregeld worden. De omwonende moeten beschermd worden tegen gezondheidsrisico, daar mag niet mee gesjoemeld worden.
De verleiding is dan groot om te zeggen: kappen met die handel, sluiten van het bedrijf en saneren van de omgeving. Dat is om verschillende redenen te kort voor de bocht.
Er komt nooit voldoende werkgelegenheid terug voor de gemeenschappen in de IJmond. Het hele gebied saneren kost meer dan een groenstaal bedrijf op te zetten. Het bedrijf is een grote energieleverancier voor de omgeving. Staal is een schoon en nuttig product, kijk rond je heen. Dat uit het buitenland laten komen, maakt de Nederlandse samenleving kwetsbaar. Daarbij komt dat Groenstaal, bij een goede uitvoering, aan alle bovengenoemde belangen kan voldoen.
De kwestie is veel meer dat dergelijke belangrijke bedrijven en activiteiten niet overgelaten moeten worden aan mensen die dat om welke redenen dan ook eigenlijk helemaal niet willen. Een poging Tata en de overheid tot ander inzichten te brengen, lijkt een illusie. Rest weinig anders dan het als gemeenschappen zelf te gaan doen, van het private bedrijf weer een publiek bedrijf maken.
Nationalisatie?
De oplossing ligt voor de hand door in de richting van nationalisatie te denken. In de betekenis van onteigening van het bedrijf, is dat een goede gedachte. Groenstaal maken is een Europees en Nederlands belang, deprivatiseren en publiek maken van een fundamenteel belangrijke industrie is noodzakelijk. Staal maken kan niet langer ondergeschikt gemaakt worden aan kapitalistische verhoudingen.
Nationaliseren betekent echter ook dat de overheid een dominante rol speelt en zorgt voor de investering en de aansturing van het bedrijf. Dat ligt gevoelig. Moet de samenleving het uit eigen zak betalen? Wat zijn de gevolgen voor de belastingen (omhoog) en de sociale verzekeringen (omlaag)? Wie draaien voor op?
Na vijftig jaar streven naar meer marktwerking van de overheid, is nationaliseren van de Nederlandse Staalindustrie een ongeloofwaardig traject. Afgezien van de politieke verhoudingen, in een dergelijk proces zal de overheid altijd aankloppen bij bedrijven om problemen voor de overheid op te lossen.
Of socialisatie?
Er speelt ook nog een ander probleem. Als het geen privaat aangestuurde onderneming wordt, impliceert dat een grotere publieke betrokkenheid. Op de webzine van Solidariteit is deze discussie over "Nationalisatie of Socialisatie" gevoerd (e511-1), maar is nog lang niet klaar, wel is een begin is gemaakt. In het belang van de Nederlandse Groenstaal industrie is het nodig om een concrete praktijk te ontwikkelen. Dat kan de impasse doorbreken.
De conclusie van het artikel luidt;
Het proces nationalisatie/socialisatie vraagt consequente aandacht, wil het democratisch overleven voor:
-omzetting van de formele nationalisatie in een proces van strijdbare socialisatie, dat wil zeggen niet wachten, totdat een overheid geschikt is om te beginnen met veranderingen in de aansturing,
- verbinding door de vakbond tussen werkers, omwonenden en klimaatactivisten naar gezamenlijke activiteiten - doorbreek het isolement van de afzonderlijke betrokkenen.
