De Lezersmars
Vrijheid is een open boek
Harry Peer
Een advertentie in de krant attendeerde me op de lezersmars afgelopen zaterdag 20 september in Utrecht. Daar moet ik naar toe, was meteen mijn gedachte.
De mars, de demonstratie, werd georganiseerd vanwege een brede bezorgdheid over de literaire vrijheid die op veel plekken in de wereld onder druk staat.
Aan de onderdrukking in Rusland zijn we gewend geraakt. Daar gaan dissidenten die een door de staat verboden boek uitgeven, kopen of lezen achter de tralies. In de Verenigde Staten zijn angstige ontwikkelingen gaande: in meerdere steden en staten zijn er 'book bans' ingesteld en worden boeken uit schoolbibliotheken verwijderd. Tot en met Het Achterhuis van Anne Frank. Inmiddels telt daar de lijst van 2025 al meer dan vierduizend verboden titels. Maar ook in Nederland maakt bijna twee op de tien schrijvers agressie mee en krijgen ze te maken met bedreigingen en haatcampagnes.
Mars door de stad
De initiatiefnemers van de actie komen uit de boekenwereld: PEN Nederland, Pro Bibliotheek, Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek en V fonds. Het Internationaal Literatuur Festival Utrecht (ILFU) trapte af met een mars van lezers, schrijvers en boekenliefhebbers dwars door de Utrechtse binnenstad. Het is een originele gedachte om de deelnemers aan de tocht op deze manier een zichtbaar symbolisch weerwoord te laten vormen tegen censuur, autocratie en ondemocratische bewegingen die overal in de wereld opduiken.
Vanaf elf uur stromen op die zaterdagochtend steeds meer mensen vanaf het Centraal Station het Jaarbeursplein op. Vandaar begint de mars met als slogan "Vrijheid is een open boek". Om twaalf uur wordt op de trappen een groepsfoto gemaakt, waarbij ieder zijn favoriete boek in de hoogte steekt. En daar gaan we dan. Een paar duizend vrouwen en mannen. In een lange sliert slingerend door drukke winkelstraten, richting Domplein. We trekken de nodige aandacht: al die boeken, romans, fictie en non-fictie, de lucht in stekend. Een prachtig beeld. Dat is nog eens reclame: gewoon voor het met plezier en belangstelling lezen van een goed boek. Maar vooral ook voor het belang van de vrijheid om te kunnen lezen en schrijven wat je zelf leuk en belangrijk vindt in een democratische samenleving. We kunnen de bedreiging van het vrije woord niet accepteren.
Interessante boeken. Goede gesprekken
Meer dan bij andere demonstraties nodigde deze mars spontaan uit tot onderhoudende gesprekken met andere deelnemers. Bekende titels van omhooggestoken boeken heb ik onthouden. Passend bij het doel van deze mars, voor de hand liggend: Het Achterhuis van Anne Frank - 1984 van George Orwell - On Freedom van Timothy Snyder - Het complot tegen Amerika van Philip Roth - Tirza van Arnon Grunberg - Leven & Lot van Vasili Grossman - Spinoza - Life and Legacy van Jonathan Israel - Long Walk to Freedom van Nelson Mandela - Naar de vuurtoren van Virginia Woolf - Privilege on a Burning Planet van Harriët Bergman - De tweede sekse van Simone de Beauvoir - Totalitarisme van Hannah Arendt - De mens in opstand van Albert Camus en De open samenleving en haar vijanden van Karl Popper.
Zelf had ik Over Tirannie, Twintig lessen uit de twintigste eeuw van Timothy Snyder bij me.
Het Domplein wisten we nog net droog te bereiken. De regen mocht de pret niet drukken. Özcan Akyol, Mahat Arab, Jessica van Geel en Eke Krijnen hielden opwekkende toespraken. Afrondend lazen alle aanwezigen tegelijkertijd twee minuten voor uit hun meegebrachte boek. Een kakofonie van geluiden: de krachtige stem van de literatuur tegen onverschilligheid, onvrijheid en onderdrukking. Het was een inspirerende middag. En warempel. 's Avonds kon heel Nederland via het Journaal en Nieuwsuur alsnog meelopen in de Lezersmars.
Over Tirannie
Hoogleraar geschiedenis Timothy Snyder schreef "Over Tirannie", een boek van 124 bladzijden. Hierin geeft hij twintig aanbevelingen om de bedreigde democratie te beschermen tegen een autoritaire overheid. Het zijn lessen uitgewerkt met concrete voorbeelden uit de geschiedenis. Zeer interessant. Elke lezer, elke burger, kan Snyders lessen zo opvolgen.
Hier de twintig lessen:
- Gehoorzaam niet bij voorbaat.
- Verdedig een instituut.
- Verhinder de eenpartijstaat.
- Neem uw verantwoordelijkheid voor het aanzien van de wereld.
- Vergeet uw beroepsethiek niet.
- Kijk uit voor paramilitairen.
- Denk goed na als u bewapend moet zijn.
- Verzet u.
- Koester onze taal.
- Geloof in de waarheid.
- Ga op onderzoek uit
- Maak oogcontact en praat met elkaar.
- Wees fysiek politiek actief.
- Zorg voor een privéleven.
- Geef aan goede doelen.
- Leer van anderen in andere landen.
- Onderken gevaarlijke woorden.
- Blijf kalm als het ondenkbare gebeurt.
- Wees een patriot.
- Wees zo moedig als u kunt.
Foto's Harry Peer
