Perspectieven Groenstaal
Steun met volstrekt onvoldoende perspectief
Patrick van Klink en Sjarrel Massop
Berichten komen soms als een duvel uit een doos. Zo ook de mededeling van Narendran, de Indiase "global CEO" en Managing Director van Tata Steel. De hoogste baas van Tata Steel. Er is een akkoord aanstaande tussen Tata Steel Nederland (TSN) en de Nederlandse overheid over steun en dus een nieuw perspectief voor de Nederlandse staalindustrie. Het akkoord zal er al zijn voor de verkiezingen in Nederland. Inhoudelijk is er niets naar buiten gekomen. Wel de dikke adviesaanvraag van de Nederlandse directie met voor de vakbeweging onverteerbare dreigementen voor massaontslag. Wat is er allemaal gaande?
Geen steun zonder zeggenschap schrijft de SP in de Tribune van deze zomer over de ernstige problemen rond de Nederlandse staalindustrie. De conclusie van fractievoorzitter Jimmy Dijk is dat nationalisatie van de Nederlandse staalindustrie niet kan zonder werkers een flinke vinger in de pap te geven. En terecht.
Problemen
Er zijn echter drie ernstige problemen die zelfs een nationalisatie niet zal oplossen:
* De bedrijfsresultaten van TSN zullen een lange tijd geen positief resultaat laten zien. De benodigde investeringen zullen veel hoger uitvallen dan nu voorgespiegeld wordt. De vuistregel is dat voor elke miljoen ton staalcapaciteit per jaar om er groenstaal van te maken 2 miljard euro aan investering nodig is, Dat betekent voor TSN dat er 12 tot 14 miljard euro nodig is. Dat geeft ook het plan Zeester/Groenstaal al aan.
* Voor Groenstaal is beslist groene waterstof nodig. De opwekking en distributie komen er niet vanzelf uit de markt. Ook energieopwekking zal een publieke zaak moeten zijn.
* De gehele Europese staalindustrie bevindt zich in ernstige problemen vanwege de wereldwijde overproductie, met staaldumping uit China tot gevolg. Bovendien is ze speelbal van de internationale handelspolitiek van Trump en de Europese Unie. De ernst van de klimaatcrisis eist vergroening van de staalproductie en alle aandacht voor wat nodig is voor een duurzame, sociale samenleving. De inzet op 'groene groei' door het demissionaire kabinet, en waarschijnlijk ook van het volgende, problematiseert nationalisatie evenzeer.
Belang Nederlandse staalindustrie
Hoe is de Nederlandse staalindustrie begonnen? Als een initiatief van boeren die in de winter minder te doen hadden en begonnen van 'oer' (ijzerhoudende grond) ruwijzer te maken. Staal is een publiek belang: koelkasten, wasmachines, verkeersborden, lantaarnpalen, spoorrails, schepen, auto's, fietsen, bedspiralen, radiatoren, groente blikjes, blikjes frisdrank, bestek. En dit is een kleine selectie. Het is allemaal van staal gemaakt, er is dus een groot publiek belang voor staal. De start van de Hoogovens inj IJmuiden was slechts mogelijk door de bemoeienis en financiën van de overheid. Het is heel lang staatseigendom geweest.
Staalindustrie is ook in de 21ste eeuw dusdanig belangrijk dat het niet overgelaten kan worden aan op winst gebaseerde initiatieven een incapabele overheid.
De Nederlandse staalindustrie is relatief modern, maar voor een toekomstig perspectief is veel meer nodig. Een aantal mensen van de oude Hoogovens heeft een plan Zeester gemaakt dat later door de FNV omgevormd is tot een plan Groenstaal. Roel Berghuis, oud-FNV bestuurder van Tata, verdient het dat zijn betrokkenheid genoemd wordt.
De discussie over de omvorming naar Groenstaal is al een aantal jaren oud. Webzine Solidariteit heeft eraan deelgenomen en heeft een dossier opgesteld.
Groene staalindustrie
De omvorming van de Nederlandse staalindustrie naar Groenstaal moet verbonden worden aan het omdenken. Dat wil zeggen: vanuit de inschatting dat de huidige situatie muurvast zit en een oplossing en perspectief zoeken buiten de voor de hand liggende kaders. Vanuit de vraag wat mogelijk en wat maatschappelijk nodig is, kan dat omdenken geconcretiseerd worden (zie Groenstaalplus). Er is echter een verdere uitwerking nodig, omdenken en omvormen vormen een proces.
De verleiding om in traditionele zin te denken - nationalisatie en waterstof uit het buitenland halen - is groot en brengt onnodige vertraging mee. Ze verhoogt de kosten en leidt tot scepsis, wanneer de samenleving er onvoldoende in wordt betrokken.
Voor een groene Nederlandse Staalindustrie is een waterstoffabriek nodig, vlak bij het bedrijf. Er is groene stroom nodig voor zo'n fabriek, geproduceerd door windmolens en/of zonnepanelen.
Maar er is meer te doen. Hier aandacht voor twee andere problemen: techniek in combinatie met aansturing en geld.
Denktank
Er is inmiddels een denktank van een aantal wetenschappers die recent een publicatie uitgebracht heeft: De Nederlandse basisindustrie en de implicaties van systeemverandering (2025 - 2040). Daarin komt het Sustainable Industry Lab (SIL) aan de orde.
De Nederlandse staalindustrie komt echter niet aan bod in het rapport, omdat het voornamelijk over de energieproductie gaat. De traditionele staalindustrie is een belangrijke leverancier van energie. De elektriciteitscentrale in Velsen levert een aanzienlijke bijdrage aan de energievoorziening van West Nederland en is een basisindustrie die echter heel veel CO2 uitstoot. Het staalbedrijf past zeer goed in 'het anders denken', de systeemverandering die het SIL voorstaat.
De conclusie uit voorafgaand onderzoek naar de benodigde investeringen en realisatie van klimaatdoelen luidt: Zowel investeringen als de realisatie van klimaatdoelen vragen om een systeemverandering.
Er zijn vier relevante ideeën ontwikkeld, waarvoor geldt: 'we doen het nu niet zo'. Succesvol veranderen, betekent dus een andere aanpak. Met als consequentie: we moeten het anders gaan doen. De consequentie van 'niet veranderen' is nu al merkbaar: de klimaatcrisis duurt voort en de industrie kwijnt weg!
De ideeën samengevat
- Ontwikkel offshore wind en groene waterstof verder via een openbaar nutsbedrijf.
- Voeg bestaande Nederlandse raffinaderijen samen tot een consortium dat een strategische rol speelt voor Nederland en Europa bij de productie van duurzame brandstoffen en circulaire grondstoffen voor de chemie.
- Zet een overheidsbedrijf op dat 'marketmaker' is voor een beperkt aantal categorieën 'circulair geproduceerde basisgrondstoffen'. Staal wordt niet genoemd door het SIL, maar hoort volgens ons terdege bij de basisgrondstoffen. Waarom hier ook niet een consortium van maken in plaats van nationalisatie?
- Vestig een landelijk coördinerende autoriteit die regie voert over de uitvoering van de energie- en industrietransitie.
Het 'omdenken' zet hiermee een belangrijke stap, maar is nog niet compleet. De zeggenschap voor werkers waarvoor de SP pleit, blijft buiten beschouwing. Zo ook de invloed van omwonenden en sociale bewegingen. De systeemverandering is omvangrijk en zal zeker vijftien jaar (2025 - 2040) in beslag nemen en heel wat politieke verschuivingen kennen. Het idee van consortia is aantrekkelijk, maar dan wel op voorwaarde dat de publieke deelname (zeggenschap) gewaarborgd is.
Op dit model kan op twee punten kritiek geleverd worden:
1) Er wordt een onderscheid gemaakt tussen 'bestuur en samenleving', een onderscheid dat volgens ons onterecht is . De overheid is de vertegenwoordiger van de samenleving. In een besturingsmodel voor doelen voor de samenleving, duurzaamheid, kan er voor een landelijke (internationale) aansturing slechts een onderscheid zijn tussen shareholders en stakeholders.
2) De verhouding tussen 'bestuur en samenleving' moet gelijk zijn. Dat wil zeggen dat zowel het kapitaal als het publiek een evenredige zeggenschap krijgen.
Aan de slag
Verduurzamen kost geld. Duurzaamheid mag niet van een 'politieke wind' afhankelijk zijn. Een systeemverandering - duurzaamheid - vergt continuïteit. De ideeën van de denktank vereisen een stevige financiële basis. De wetenschappers van het "Sustainable Finance Lab", met de econoom Dirk Bezemer voorop, bepleiten al enige jaren dat de Nederlandse rijkdom beter besteed zou moeten worden: er is geld genoeg, we gebruiken het alleen verkeerd Boek.
Onder andere het "Netwerk Klimaat" van de FNV pleit ervoor om de beleggingen van de pensioenfondsen 'fossiel vrij' te maken en aan verduurzaming te besteden. Groenstaal is een groot project voor een lange termijn dat prima in zo'n strategie past. De groep wetenschappers heeft een prima aanzet geboden die daarop aansluit en waarin de toekomst van de Nederlandse Staalindustrie opgenomen kan worden. Dit 'omdenken' maakt deel uit van de aanpak van 'Groenstaalplus': niet nationaliseren maar socialiseren.
Voor de Centrale Ondernemingsraad van Tata Steel Nederland en de kadergroep van de FNV - die binnenkort zijn oordeel moeten vellen over de adviesaanvraag voor de toekomst van het Nederlandse Staalbedrijf - geldt: Doe aan omdenken en bepleit aansluiting op een systeemverandering voor de basisindustrie van Nederland. Zoek ook aansluiting bij de andere maatschappelijke belanghebbenden.
