Groenstaal als bijdrage aan de verduurzaming van Nederland
Tata èn overheid bieden onvoldoende perspectief
Sjarrel Massop
Hoe Tata Steel Nederland te verduurzamen? (1) Daarnaast liet Tata Steel het rapport Notitie Reikwijdte en Detailniveau (NRD) opstellen. (2) Het bedrijf wil investeren in Groenstaal, maar neemt de tijd en zegt over beperkte middelen te beschikken. De vraag is tot welke resultaten de voornemens in de rapporten zullen leiden.
In de discussie ever de toekomst van Tata Steel Nederland heeft "Groenstaalplus" (E503-2) drie criteria genoemd voor een perspectief op verduurzaming van de Nederlandse staalindustrie: Tijd, Geld (kapitaal) en Aansturing.
Bedrijf en belanghebbenden
Tijd - betekent een versnelling van het plan Zeester/Groenstaal naar ongeveer 2040. De versnelling is van groot belang voor de omwonenden (gezondheidsredenen), klimaatactivisten (reductie CO2 uitstoot) en werkers (baanzekerheid).
Geld - Nederland is een rijk land met meer dan voldoende financiële middelen. Staal en energie maken, is van groot belang voor het land.
Aansturing - winst maken met het bedrijf staat in groot contrast met de inrichting en de voorziening van de productie van Nederlands staal. De betrokkenheid van omwonenden, klimaatactivisten en vooral de werkers moet tot uitdrukking komen in de inrichting van het bedrijf en de zeggenschap.
Groenstaal en energie maken moet van twee kanten komen.
a) Vanuit de belangen van het bedrijf. Gemakshalve hier ook de overheid meegenomen in deze financiële en economische belangen van de aandeelhouders: shareholders.
b) Vanuit de belangen van omwonenden, klimaatactivisten en werkers - de stakeholders . Hun belangen mogen niet langer ondergeschikt zijn aan die van de shareholders. Gezondheid, CO2 reductie en bestaanszekerheid zijn andersoortige en grotere belangen.
Groenstaal als totaalplan kent twee fasen of trajecten, de eerste fase loopt van nu tot 2035 en omvat de sluiting van Kooksfabriek 2 en hoogoven 7 met als vervangers een DRI installatie (staal maken met waterstof) en een EAF oven (een elektro oven om van ijzer en schrot, staal te maken).De tweede fase of traject betreft de sluiting van Kooksfabriek 1 en de sluiting van Hoogoven 6. Dit traject loopt tot 2050. Voor de vervanging van de sluiting van Kooksfabriek 1 en Hoogoven 6 is in het plan Zeester/Groenstaal een suggestie gedaan voor een tweede DRI en EAF. De discussie daarover is vooruitgeschoven, Tata wil niet.
Rapport Blom en Wijers
Het onderzoek van Blom en Wijers houdt rekening met de stakeholders, maar bedient toch voornamelijk de shareholders. Met hun onderzoeksvragen geven zij wel een houvast om het uiteindelijke perspectief te kunnen beoordelen. Alle reden dus om die aanpak te volgen: Tata Steel Nederland is een grote werkgever die 9.000 banen creëert in de regio. Mochten we de staalindustrie in Nederland kwijt raken, raken we ook de toegevoegde waarde, de innovatiekracht en directe en indirecte werkgelegenheid kwijt.
Terecht stellen de onderzoekers dat dit ook nog eens om 50.000 arbeidsplaatsen gaat (uitbesteed werk, buitenfirma's, infrastructuur). Een belangrijk argument voor het behoud van de staalindustrie in Nederland. Helaas komt het energievraagstuk nauwelijks aan de orde en de deelname aan een waterstoffabriek al helemaal niet. Ook laten de onderzoekers liggen welk staal geproduceerd kan worden, en daarmee het assortiment van de producten. Ze benaderen de omvorming vanuit de gedachte dat winst maken belangrijk is. Die winst wordt momenteel vooral gehaald uit de productie van blik en staal voor de automobielindustrie. Met een aanvullende investering zou er vrij eenvoudig in de IJmond weer dikke plaat gemaakt kunnen worden voor de windmolens en constructiestaal voor de bouw.
Het private bedrijf is er niet op gericht deze gedachtesprongen te maken. Het laten renderen van de te maken investeringen blijft centraal staan, terwijl de omvorming naar Groenstaal gepaard moet gaan met producten van een publiek belang. Dat van de stakeholders. Zonder winst als prioriteit en de mogelijkheid het productieniveau omlaag te brengen. De schatting is dat zes miljoen ton Groenstaal voldoende is voor Nederland. Het duurt iets langer voordat de investeringen afgelost zijn, maar dat mag voor het rijke Nederland geen probleem vormen.
Relatie plan FNV
Hoewel het oorspronkelijke plan Groenstaal van de FNV enkele aanpassingen krijgt in het document van Blom en Wijers, wordt toch de grote lijn gevolgd. Het FNV plan is gebaseerd op Zeester dat in de eerste fase van de omvorming uitgaat van een DRI installatie met een EAF oven. Dat betekent de reductie van ijzererts met waterstof naar hoogwaardig staal, waarmee de productie van speciale staalsoorten het doel blijft.
Opmerkelijk is dat in het eerste traject van de omvorming geen gebruik gemaakt wordt van grijze waterstof. Bij het DRI wordt gebruik gemaakt van aardgas, terwijl er al een grote hoeveelheid waterstofgas aanwezig is. Kooksgas als bijproduct heeft een samenstelling van ruim 70 procent waterstof en 25 procent methaan, uitermate geschikt voor een DRI installatie. Opvallend is ook dat in het voortraject niet het plan meegenomen is om zelf waterstofgas te gaan maken: Hermes is het initiatief van onder andere de Gemeente Amsterdam om op het terrein van Tata Steel Nederland een waterstoffabriek te bouwen.
Kritiek
Op pagina 36 van het rapport van Blom en Wijers wordt een mooi overzicht gemaakt van de verschillende routes voor Tata Steel Nederland en hun positieve en negatieve criteria. De gunstigste route is het voorstel van Tata Steel Nederland met een versnelde 'overlastreductie', dat is de terugdringing van de uitstoot van CO2 en andere stoffen die de gezondheid aantasten. Deze route beperkt zich tot de eerste fase met de bouw van DRI en EAF installaties, plus een traject waarbij Kooksfabriek 2 gesloten wordt en Hoogoven 7 tijdelijk in reserve blijft. Tevens wordt de opslag van grondstoffen, ijzererts en kolen overdekt. Natuurlijk zijn compromissen nodig, dat is in de complexe situatie onvermijdelijk, maar helaas wordt niet aan alle belangen voldoende tegemoet gekomen.
Het eerste punt van kritiek is dat het tempo te laag ligt, zeker waar de maatschappelijke discussie in de richting gaat van de noodzaak nog meer te versnellen.
Een tweede kritiek is dat de economische levensvatbaarheid uitgaat van de belangen van de aandeelhouders ten koste van de belanghebbenden. Het rapport, hoewel niet opgesteld in opdracht van Tata Steel, helt zwaar over naar het belang van de ondernemer met het criterium dat er 'return on investment' moet komen.
Een derde kritiek betreft de beperking van de omvorming tot het eerste traject. Groenstaal is één geheel, net als Zeester, dat in zijn totaliteit moet worden uitgevoerd.
Rapport Tata Steel
Van belang is dat er een 'maatwerkafspraak' komt tussen Tata Steel Nederland en de overheid die leidt tot de versterking van de concurrentiepositie van de Nederlandse groene staalindustrie. De Notitie Reikwijdte Detail (NRD) onderschrijft 'nut en noodzaak' van het plan Groenstaal, maar volgt gedeeltelijk een andere route. Het verschil is drieledig.
Ten eerste, er is geen uitwerking van de tweede fase na 2035, met als gevolg een te grote vrijblijvendheid voor de totale omvorming. De benodigde financiering is geringer en dat zal in het vervolgtraject een probleem zijn.
Ten tweede, de aanlooptijd van de eerste fase is lang, kooksfabriek 2 sluit pas in 2029. Dat ondermijnt de noodzaak voor de omvorming. Schoorvoetend gaat Tata akkoord met de productie van kolenvrij staal, maar probeert tevens tijd te rekken.
Ten derde, Tata participeert volstrekt onvoldoende in de aanpak van het energievraagstuk dat voortkomt uit de omvorming. Het bedrijf sluit zich aan bij het Nationaal Waterstof Programma, terwijl dit een cruciaal punt is voor het succes van de omvorming naar Groenstaal. Tata Steel Nederland beschikt over een substantiële hoeveelheid grijze waterstof die in de eerste fase heel goed gebruikt kan worden. Tot slot, bovendien wordt aan de noodzaak te investeren in de ontwikkeling van groene waterstof niets gedaan.
Zowel Blom en Wijers als het NRD onderzoek doen een schamele handreiking naar de omvorming van Tata Steel Nederland. Volstrekt onvoldoende, zowel vanuit Tata als de overheid. De reden is een terughoudendheid in de noodzaak te investeren. Het project zal te lang duren en ten koste gaan van de maatschappelijke doelstellingen van gezondheid, ecologische bescherming en bestaanszekerheid.
Groenstaal plus
Groenstaal 'plus' is een integraal omvormingstraject waarbij economische belangen en maatschappelijke belangen even zwaar wegen.
De gedachte dat de belangen van de shareholders voorrang hebben boven die van de stakeholders is achterhaald. Met name voor de ecologie en de duurzaamheid is het samenspel van de twee belangen essentieel - met een evenredige invloed in het omvormingsproces.
Groenstaal dient een publiek belang, het kan daarom ook niet privaat aangestuurd worden. Dat betekent ook dat de zeggenschap in en over het bedrijf gelijkelijk gedeeld moet worden. Groenstaal biedt een casus waarin het volledig anders benaderen van bedrijfsvoering zijn opwachting kan maken.
Conclusie: 'de Plus', dat is omdenken om te kunnen omvormen. Dit is geen eenvoudig perspectief, misschien utopisch, maar een sterk alternatief voor de rapporten van het ministerie van Economische Zaken en Tata.
Hierover zal de volgende bijdrage in onze webzine gaan.
(1) F. Blom, H. Wijers, Hoe Tata Steel Nederland te verduurzamen, 2024. Rapport Blom Weijers.
(2) Tata Steel Heracless, Notitie Reikwijdte Detailniveau, 2024. Rapport Heracless
