De Zaanse losse ploegen - een serie in 37 delen

Een zoektocht naar hun (voor)geschiedenis

Hans Boot

Inhoudsopgave

Inleiding

1. Niet van de discreetste en civielste
Solidariteit extra 367-1, 28 oktober 2018

2. Waar kom je van?
Solidariteit extra 368-2, 11 november 2018

3. De kopsjouwers en de glijgoot
Solidariteit extra 369-2, 25 november 2018

4. Ongebondenheid
Solidariteit extra 370-2, 9 december 2018

5. Komst uitzendbureaus
Solidariteit extra 371-2, 23 december 2018

6. Wetgeving en mechanisering
Solidariteit extra 372-2, 6 januari 2019

7. Een kantoor en een bestuur
Solidariteit extra 373-2, 20 januari 2019

8. Samen met Vervoersbond FNV
Solidariteit extra 374-2, 3 februari 2019

9. Van losse ploeg naar gestructureerd uitleenbedrijf
Solidariteit extra 375-2, 17 februari 2019

10. Het leiderschap van de voorman
Solidariteit extra 376-2, 3 maart 2019

11. Autonomie en schijnzelfstandigheid
Solidariteit extra 377-1, 17 maart 2019

12. Enige precisie over losse arbeid
Solidariteit extra 378-2, 31 maart 2019

13. Geen reden voor nostalgie
Solidariteit extra 378-2, 14 april 2019

14. Op zoek naar de oorsprong
Solidariteit extra 380-2, 28 april 2019

15. Vergelijking met Amsterdamse bootwerkers
Solidariteit extra 381-2, 12 mei 2019

16. Sjorren, ploeteren en aanpakken
Solidariteit extra 382-2, 26 mei 2019

17. Geen plaats in de Zaanse haven
Solidariteit extra 383-2, 9 juni 2019

18. Losse arbeid begin 20ste eeuw
Solidariteit extra 384-2, 23 juni 2019

19. Strijd tegen marginalisering
Solidariteit extra 385-2, 7 juli 2019

20. Stand van zaken en daarna
Solidariteit extra 386-2, 21 juli 2019

21. Een vergelijking met trekarbeid
Solidariteit extra 391-2, 29 september 2019

22. Trekarbeid vanuit Friesland
Solidariteit extra 392-2, 13 oktober 2019

23. De polderjongens
Solidariteit extra 393-2, 27 oktober 2019

24. Poldergasten - 'opstandige vagebonden'
Solidariteit extra 394-2, 10 november 2019

25. Polderjongens - met geweld en strafrecht aangepakt
Solidariteit extra 395-2, 24 november 2019

26. Afscheid van de polderjongens
Solidariteit extra 397-2, 22 december 2019

27. De korendragers komen er aan
Solidariteit extra 398-2, 5 januari 2020

28. De Zaanstreek kende geen gilden
Solidariteit extra 399-2, 19 januari 2020

29. Transportgilden: uitzonderlijk
Solidariteit extra 400-2, 2 februari 2020

30. Zakkendragergilde in Rotterdam
Solidariteit extra 401-2, 16 februari 2020

31. Van gildebroeders wordt gehoorzaamheid verwacht
Solidariteit extra 402-2, 1 maart 2020

32. Vergelijking met dragersgilden dringt zich op
Solidariteit extra 403-2, 15 maart 2020

33. Amsterdamse turfdragers - opvallende verwantschap
Solidariteit extra 404-2, 29 maart 2020

34. Het gilde van de Amsterdamse korendragers
Solidariteit extra 405-2, 12 april 2020

35. Continuïteit zonder herhaling
Solidariteit extra 406-2, 26 april 2020

36. Van 'los' naar 'precair'
Solidariteit extra 408-2, 24 mei 2020

37. Een eigen weg met een begin en einde
Solidariteit extra 410-2, 21 juni 2020

BIJLAGE: Artikelen van elders
De Zaanse los- en laadploeg Kappie
Met 80 kilo op je kop over de loopplank
Een onmisbare en markante schakel

Inleiding

In de periode oktober 2018/juni 2020 verscheen een serie van 37 delen bij webzine Solidariteit over de Zaanse losse ploegen. Aangevuld met een drietal elders gepubliceerde artikelen zijn ze hier samengevoegd en is het zoeken naar onze website niet meer nodig. Ze droegen de naam 'extra', omdat Solidariteit oorspronkelijk na een papieren uitgave van 1983 tot 2004 slechts een veertiendaags commentaar uitbracht. Wat er later aan artikelen bijkwam, heette 'extra'. Zoals gezegd, gaat het om een serie, meestal om de veertien dagen, en waren al of niet samenvattende herhalingen onvermijdelijk.

De 'losse ploegen' zijn een 'ploeg' met een lidmaatschap van individuele 'sjouwers' met een zelfgeorganiseerde werkverdeling op basis van een nummerstelsel. Het hoogste nummer eerst. De term 'los' verwijst naar hun arbeidsverhouding die geen 'vaste' relatie (afspraak of contract) met één ondernemer kent. Ze werken tijdelijk - 'ingeleend' - bij een bedrijf, dus zijn werkzaam bij verschillende bedrijven. De afspraken met een werkgever of diens vertegenwoordiger worden gemaakt door een meewerkend voorman, ook wel 'eerste man' genoemd, die over een hoog nummer beschikt en coördinerend optreedt. De aanduiding Zaans kan gelezen worden als 'in de Zaanstreek', hoewel de bekendste "Kappie" in Zaandam 'gehuisvest' was.

Een eigen baan

Tijdens mijn onderzoek naar de losse arbeid in de Amsterdamse haven, kwam ik de mannen van Kappie tegen die daar in de periode 1984-1995 werkzaam waren. Hoewel ze het niet zo nauw namen met de arbeidstijden in de cao, werden ze door hun 'vaste' collega's in de haven gewaardeerd vanwege hun deelname en steun aan acties en stakingen. Solidaire jongens die hun eigen baan gingen. Mijn belangstelling groeide, toen er in de Zaanstreek meer losse ploegen bleken te (hebben) bestaan (onder andere Koog aan de Zaan, Wormer, Wormerveer) en er weinig over geschreven was. Ploegen die vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw zware en 'ongeschoolde' arbeid verrichtten en maatschappelijk gezien een lage sociale status toebedeeld kregen die zij omzetten in een ongebondenheid. Een zelfstandigheid die samenhing met hun 'losse' positie en een eigenwijze, interne verdeling van het aangeboden werk. Een verdeling die lange tijd plaatsvond op een vrijdagavond op een vaste plek, de beurs geheten.

Ze deden denken aan de vroegere gilden in het transport, zoals zakkendragers die kennelijk geen leertijd nodig hadden en zonder gildemeester op zichzelf aangewezen waren en in de lokale economie een onmisbare functie vervulden. De interesse in hun geschiedenis nam toe door het feit dat in de Zaanstreek nauwelijks gilden hebben bestaan, terwijl een relatie onmiskenbaar was. Hoe zat dat? Een vraag die zich ook stelde door de opvallende verwantschap met de 'oude' poldergasten, sociaal gemarginaliseerd, zware fysieke arbeid en eigen organisatievormen. Deze duik in de geschiedenis was slechts mogelijk na een reeks inspirerende interviews met leden van verschillende losse ploegen en enkele 'voorlieden'. Dat was in de tijd dat de ploegen verdwenen waren en in aantal gevallen overgingen naar een uitzendbedrijf en later een 'zelfstandige onderneming'. Met een groot genoegen en veel dank heb ik hun voor een deel verzwegen geschiedenis kunnen vastleggen, overigens in het besef dat er (onbedoeld) beslist het één en ander onbesproken is gebleven. Hoe dan ook de 37 delen zijn handzaam digitaal bijeengebracht.