Commentaar 79 - 28 oktober 2007

"Trots op Nederland", aanfluiting voor democratie

Sjarrel Massop

"Wij zijn de toekomst", verzekert woordvoerder Sinke van de nieuwe politieke beweging "Trots op Nederland", die Rita Verdonk onlangs oprichtte (de Volkskrant, 20 oktober 2007). Hier een commentaar op haar methode van - volstrekt ondemocratisch - politiek bedrijven. Verdonk pretendeert de volksspreekbuis te zijn, zonder het volk in de discussie te betrekken, zonder aan te geven hoe haar populistische oneliners omgezet kunnen worden in concrete politiek.

Sinke gaat verder: "Van die verduisterde congreszaaltjes met een handjevol leden dat uren staat te zeuren over moties en amendementen, daar los je geen problemen mee op. Geloof me, de partij is passé." Het is frappant dat van de vier grote scheuringen of nieuwe initiatieven van rechts de afgelopen vijf jaar er slechts in één situatie een politieke partij is opgericht. Namelijk de LPF, met desastreuze gevolgen. De overige drie, EénNL, de PVV en nu Trots op Nederland, zijn politieke bewegingen en geen partijen waarvan mensen lid kunnen worden.

Partij en beweging

In hetzelfde artikel signaleert Gerrit Voerman: "Steeds meer politici verkiezen een beweging zonder leden boven een partij." (Voerman is directeur documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen, Rijksuniversiteit Groningen). Hij vervolgt: "Bewegingen bieden geen continuïteit, kennen geen inspraak en zijn afhankelijk van externe, onduidelijke financiers. Traditionele partijen maken de democratie stabieler."
Deze redenering van Voerman klopt niet. Politieke partijen en bewegingen maken bewuste keuzes waar het inspraak, financiën en democratische gehalte betreft. Zelf vind ik inspraak niet ver genoeg gaan; echte democratie is de open en transparante koppeling tussen besluitvorming en controle op de uitvoering, maar dit ter zijde. Het is, denk ik, zo dat een politieke beweging meer speelruimte laat aan de leider die geen verantwoording aflegt. Vaak roepen populistische leiders maar iets, ze zijn meesters in oneliners, het liefst op de televisie, zodat iedereen het hoort en weet. De media gaan daarin mee door vervolgens de meningen op de straat te peilen. Zo ontstaan zeer ongenuanceerde beelden die een eigen leven gaan leiden.
Inspraak en financiën, besluitvorming en controle, moet een partij of beweging willen organiseren. Het democratische gehalte van de bestaande politieke partijen is discutabel. In congressen van een halve dag kun je geen besluiten nemen en controle uitoefenen. Op dergelijke bijeenkomsten leggen de politieke elites een zware claim, zij hebben veel spreekrecht, de leden komen nauwelijks aan het woord en functioneren als applausmachines. Bovendien hebben de fracties in de Tweede Kamer een verregaand mandaat, bijna een 'blanco cheque'.

Verdonk kiest voor een beweging, omdat ze geen uitgekristalliseerd politiek programma heeft en wil hebben. Ze wil op een opportunistische wijze reageren op problemen die zich op elk willekeurig moment aandienen. Niet links, niet rechts, maar recht door zee lost ze de files op zonder te zeggen hoe, maakt ze een geweldige puinbak van het integratieprobleem en zegt ze zich op het onderwijs te richten zonder aan te geven wat ze doet. En passant worden de belastingen verlaagd, moet Nederland ondernemender worden en blijven milieuproblemen en internationale crises liggen. Wie over een dergelijke lappendeken verantwoording moet afleggen, zou het wel eens moeilijk kunnen krijgen. Rita is de baas, zegt ze, maar ik laat me door haar niet knechten.

Politiek en volk

Dat het volk ver van de politiek staat, komt, volgens mij, doordat mensen niet daadwerkelijk betrokken worden en zijn bij het beleid van de verschillende overheden. Opvallend is wel dat wanneer er een crisis ontstaat, zoals de laatste weken in Amsterdam Slotervaart, waar werkelijke sociale problemen aan de oppervlakte komen, mensen zich duidelijk roeren en laten horen. Als de politieke problemen dichtbij zijn, dan komen mensen op voor hun belangen, voor hun wijk, hun stad of dorp en zelfs hun land en de hele wereld. Kortom, voorwaarde voor politieke betrokkenheid is het werkelijk dichten van de kloof tussen 'beleid en burger' en dat kan alleen door de politiek in handen van het volk te leggen. Nu zijn bepalend de zogenoemd democratisch gekozen leiders die een verworven machtspositie uit eigen belang verdedigen. Ver van de dagelijkse werkelijkheid worden besluiten genomen op basis van een mandaat dat gekoesterd wordt en waarover het volk zich slechts eens in de vier jaar mag uitspreken. Let wel, ik pleit niet voor referenda en verkiezingen van burgermeesters, die leiden alleen maar af. Elk moment moeten autoriteiten aangesproken kunnen worden op de verkregen verantwoordelijkheid, en als ze het niet goed doen, worden afgezet. Reken er maar op dat ze dan sneller werken en beter hun best doen.

De volksbeweging van Verdonk is een vorm van populisme, dom gekakel over vermeende oplossingen die nader beschouwd problemen slechts groter maken. Gezinnen uiteenrukken en een deel terugsturen naar het land van herkomst, repatriëring van homoseksuelen naar Iran, nog meer asfalt in Nederland - zijn dat de oplossingen die Sinke en Verdonk voor ogen staan? Dan maar liever iets langer nadenken en wat meer mensen betrekken in de zoektocht naar oplossingen voor de problemen die ons allemaal aangaan. De politiek van Verdonk is niet gebaseerd op grondige analyses, daar is geen tijd voor. Ze heeft bijvoorbeeld de integratiewet van Cohen, die geen schoonheidsprijs verdiende, grofweg naar haar hand gezet. Ze ging niet uit van de inhoud, maar van een gebruik naar eigen goeddunken.

Historisch experiment

Het is deze week precies negentig jaar geleden dat in Rusland is geëxperimenteerd met een echte volksdemocratie. De diepgaande, positieve ervaring van de Russische Revolutie voor het wereldproletariaat is in alle opzichten een overweldigend tegenwicht tegen het platvloerse opportunisme van Verdonk en haar beweging.
De essentie was de ware betrokkenheid van het volk bij de politieke besluitvorming en de controle op de uitvoering. De werkelijke macht lag na 26 oktober 1917 bij de raden van arbeiders en soldaten, de sovjets die op elk niveau - wijk, stad, land, natie en staat - opereerden. Daaruit werden de beleidsmakers - volkscommissarissen - gekozen die hun handelen moesten verantwoorden en verdedigen. Konden ze dat niet, dan volgde afzetting. Iedereen kon afgevaardigd worden, partijlid of niet. Alle vergaderingen waren openbaar en daarin werden relevante en inhoudelijke, politieke besluiten genomen. Wie als gekozene de belangen van de mensen niet juist naar voren bracht, verloor het verleende mandaat.
Alleen al deze vergelijking laat de onwaardigheid van Verdonk zien.