Werkloosheidsbestrijding in de VS

Van San Quentin tot Wisconsin

Een half jaar geleden op een bijeenkomst in het Vakbondsmuseum ging de diskussie over het verschil in werkloosheidscijfers in de VS en Europa. Hoe hoog ze waren weet ik niet meer, maar iedereen was het erover eens dat ze in Europa hoger liggen. Minder mild voor de VS waren de verklaringen. Over de grotere rol van de overheid zei iemand zelfs: "In Nederland zijn de armen werkloos en in de VS zitten ze in de bak." Een ander wees op het feit dat de (gedwongen) werkverschaffing in de VS veel rigider werkt. Nu het establishment in Nederland zo verlekkerd is van een aantal modellen in Amerika, kan een korte blik op de no-nonsense aan de andere kant van de grote plas geen kwaad.

Vooraf een paar, veelzeggende, verschillen tussen de twee landen in de samenstelling van de werkgelegenheid.

Bekend: in de VS is 16 procent van de beroepsbevolking werkzaam in de detailhandel en in Nederland maar 6 procent. Verrassend: in Nederland werkt van de mensen in de industrie 5 procent in de 'overhead' en in de VS meer dan het dubbele.

New Economics

De aantrekkingskracht op nederlandse beleidsmakers van het (werkverschaffings)model in Wisconsin is inmiddels bekend. In Amsterdam-Bijlmer gaat ermee geëxperimenteerd worden.

Die aantrekkingskracht is gebaseerd op het sukses van wat wel genoemd wordt de New Economics, de aanpak van Bill Clinton. Net als in de jaren zestig hopen ekonomen dat het ei van Columbus gevonden is: groei zonder zware krises. En we zien in de VS een werkloosheid die in jaren niet zo laag (4,7 procent) is geweest, en winsten die nog nooit zo hoog opliepen. Het zelfvertrouwen kent bij de grote 'bosses' geen grenzen. Greenspan, baas van de centrale bank, is zelfs niet meer bang voor lage werkloosheid. Tot voor kort beantwoordde hij iedere daling van de werkloosheid met (soms alleen de dreiging van) renteverhogingen om de 'oververhitte' ekonomie af te remmen en de werkloosheid te laten stijgen. Maar nu laat deze openhartige mensenvriend weten dat de moderne werkne(e)m(st)er, afgestompt door golven van reorganisaties ('downsizing'), leidt aan een chroniese angst zijn baan kwijt te raken. Daarom is hij flexibeler, meer bereid nieuwe vaardigheden aan te leren en minder geneigd tot job-hoppen voor een paar dollar meer. Dit alles is, nog steeds volgens Greenspan, de reden dat de lonen ondanks de lage werkloosheid niet sneller zijn gaan stijgen. (Denken de 'bosses' misschien dat de werklozen niet meer nodig zijn om de werkenden schrik aan te jagen?)

Gevangenisarbeid

Deze zakelijke benadering treffen we ook aan in het gevangeniswezen. In de Verenigde Staten zit één op de tweehonderd inwoners in de nor. Het gaat om ongeveer twee miljoen mensen. Maar dat is slechts een momentopname. Het aantal gevangenen stijgt 8 procent per jaar (om de negen jaar een verdubbeling), terwijl de bevolking per jaar 1 procent groeit (verdubbeling elke zeventig jaar). Sinds Clinton zijn er 213 gevangenissen bijgebouwd. De uitgaven zijn drie keer zo snel gegroeid als de militaire uitgaven.

Hoewel het gemakkelijk gezegd is: 'in de VS zitten de werklozen opgesloten', zit er wel een kern van waarheid in. Onderzoekers stellen dat, als je rekening houdt met het aantal mensen dat in de VS gevangen zit, de werkloosheid groter is dan in de Europese Unie. Maar volgens die onderzoekers is er sprake van een tijdelijk sukses. Een cv-tje met gevangenisstraf zorgt ervoor dat mensen permanent werkloos blijven. Op dat laatste is echter iets gevonden. In steeds meer staten werkt het rechtssysteem onder het motto "Drie slag uit". Bij het derde vergrijp, hoe licht ook, krijg je levenslang.

Problematies aan de stelling dat 'de werklozen in de gevangenis zitten', is het begrip 'zitten'. Het gevangeniswezen wordt steeds meer geprivatiseerd en gevangenissen worden instellingen waar fors winst gemaakt moet worden. Er zijn al bedrijven die bezwijken onder de druk van konkurrenten die (alleen) met gevangenisarbeid werken; en met mensen die onder het gevangenisregiem hetzelfde werk mogen doen voor ze werkloos werden en in de fout moesten gaan.

Workfare

En dan het model 'workfare'. Dat wil ook af van het idee dat werklozen niets doen.

In 1996 tekende Clinton de Personal Responsibility and Work Reconciliation Act. Deze wet heeft als strekking iedereen te laten werken voor zijn of haar bijstandsuitkering. De verantwoordelijkheid voor bijstandsgerechtigden is verschoven van de federale overheid naar de afzonderlijke staten. Vandaar dat vrijwel ieder model op dit gebied genoemd wordt naar een staat. Een beroemd model dat als uitzondering de naam van een burgemeester draagt, is dat van Giulliani. Hij stelt dat in het jaar 2000 iedereen in New York die nu nog hulp van de overheid krijgt (300.000 mensen), zal werken voor zijn of haar uitkering. Dat geldt ook voor invaliden, drugsverslaafden en alleenopvoedende ouders. Dat laatste is minder vreemd dan het lijkt. De genoemde wet van Clinton is geschreven door een medewerker van de Heritage Foundation, een konservatieve denktank die zegt dat de gedachte achter de wet is om een einde te maken aan éénoudergezinnen. De retoriek rond de wet is uiteraard geheel anders. Het leren van vaardigheden en het herintreden in het arbeidsproces skoren hoog. Deelnemers aan het projekt klagen over de zinloosheid van het werk, het gebrek aan opleiding en aan perspektief. De akties van workfare-deelnemers tegen de omstandigheden waaronder gewerkt moet worden, nemen dan ook toe. Om de protesten niet uit de hand te laten lopen, is het de deelnemers verboden zich te organiseren in vakbonden.

De roep om 'law and order' klinkt ook in Nederland al langer. Of het bij ons zo ver komt als in de VS? Wij weten het niet. Maar het onbetamelijke pakt van Tony Blair met Bill Clinton (de Derde Weg) en het schuine oog van de PvdA naar het (verkiezings)sukses van Blair geven te denken.

Ailko van der Veen