welkom
edities
inhoud

Konferentie Express/TIE, Frankfurt am Main

Transnationalisering van ervaringen en kennis

Naast de plenaire zittingen waren er vier ronden 'workshops', films en zogenoemde interessegroepen. In het laatste geval hebben we met Duitsers, Engelsen en Fransen gesproken over de Euromarsen die uit heel Europa half april op weggaan naar Amsterdam, 14 juni. Van de workhops over de turkse vakbeweging, de stakingen in Zuid-Korea, de nieuwe franse vakorganisatie SUD, vakbondsscholing in Brazilië en de omstandigheden in de berlijnse bouwvak geven we een indruk. Wat langer staan we stil bij de amerikaanse beweging "Black Workers for Justice".

Lean production

Over de 'slanke onderneming' (lean production) en het neoliberalisme is uiteraard veel te horen geweest. Deze onderwerpen behandelen wij echter regelmatig in Solidariteit, voor dit moment beperken we ons daarom tot één aspekt. Hoe verschillend de uitwerking in kontinenten, landen en sektoren ook is, de zegetocht van het neoliberalisme op wereldschaal en de gevolgen voor al of niet betaalde en onderbetaalde arbeid(st)ers is zonneklaar, evenals het vrijwel overal moeizame verzet van de vakbeweging. Hetzelfde geldt voor de vertaling daarvan op het nivo van koncern, onderneming en instelling. Eén van de weinige uitzonderingen lijkt de Canadian Auto Workers Union te zijn, waarover wij onder andere in Solidariteit nummer 74 (juli 1996) geschreven hebben. Deze overeenkomsten geven overigens de diskussie over wel of geen 'globalisering' een interessante dimensie. Dit bleek ook tijdens het plenaire debat in Frankfurt na de inleiding van Rob van Tulder, werkzaam aan de universiteiten van Amsterdam en Rotterdam.

Van Tulder toonde met behulp van veel cijfermateriaal aan dat van werkelijk 'global' of 'grenzeloze' ondernemingen nauwelijks sprake is. Hij stelde in de eerste plaats een regionalisering (Europese Unie, Japan, Verenigde Staten) vast die het grootste deel van de wereld uitsluit. En in de tweede plaats legde hij uit dat veel ekonomies verkeer van de drie regioos zich beperkt tot de 'eigen' regio. Dat mag dan zo zijn, de transnationalisering van het dominante type bedrijfsvoering (lean production) is zonder meer aan de orde.

Turkije en Zuid-Korea

De zeer repressieve verhoudingen (sociaal-ekonomies en politiek) in Turkije werden scherp geïllustreerd door de afwezigheid van één van de inleiders. Als vakbondsaktivist was het hem verboden Turkije te verlaten. Dit ondanks het feit dat hij bij verschillende gelegenheden door de rechter vrijgesproken was van staatgevaarlijke aktiviteiten na even zovele keren in de gevangenis beland te zijn geweest.

Turkije, waar de migratie van goedkope arbeidskracht is geëindigd, funktioneert militair en ekonomies als een springplank naar Azië, Europa en de landen van de vroegere Sovjet-Unie. Met alle macht werkt de regering dan ook aan het 'op orde en in het gareel' brengen van de binnenlandse verhoudingen. Dat betekent bijvoorbeeld alleen al in 1997 een inflatie van 78 procent en een overheidstekort dat de helft bedraagt van de militaire uitgaven. Dit jaar is uitgeroepen tot 'het jaar van de privatisering' dat heftig bestreden wordt door de vakorganisaties. Gegeven het feit dat lidmaatschap van een bond vrijwel een illegale daad is, is de organisatiegraad van ruim 15 procent indrukwekkend.

Aan de grote stakingen in Zuid-Korea, in de winter van 1996/1997, is ook in Nederland redelijk veel aandacht besteed. De film die we te zien kregen, was net gemonteerd en gaf een overtuigend beeld van de massaliteit en strijdbaarheid van deze stakingen. Ze hebben een einde gemaakt aan de mythe dat de 'aziatiese tijgers' een nieuwe kapitalistiese weg hebben gevonden naar welvaart en demokratie. Zo ook aan de idee dat de lagelonenlanden een 'eeuwig' gegeven zijn.

Tien jaar van relatieve, sociale rust ging gepaard met jaarlijkse stijgingen van het reële loon met 8 procent. De laatste jaren bleven deze echter bij de stijging van de arbeidsproduktiviteit achter. De beloofde inhaalrace ten opzichte van Japan werd niet gerealiseerd. De lonen bleven op een forse achterstand, de arbeidstijden langer en het aantal ernstige bedrijfsongevallen aanzienlijk hoger. De afgekondigde uitbreiding van de flexibiliteit en de inperking van de (onafhankelijke) vakbeweging waren de druppels die de emmer deden overlopen. Overigens klinkt de nieuwe strategie van de regering - deregulering naar 'koöperatieve en participatieve arbeidsverhoudingen' - ons zeer bekend in de oren. Daarbij valt op dat de idee 'het bedrijf als familie' vervangen wordt door 'de natie als eenheid', met andere landen als vijand.

SUD, CUT en Berlijn

In Frankrijk zijn uit de grote akties in december 1995 nieuwe vakbonden voortgekomen. Ze hebben zich verzameld onder de naam SUD: Solidarité, Unité, Démocratie (eerder waren vakbondsakties gekoördi-noord vanuit PTT-SUD, sorteercentrum). Aan de vorming van SUD ligt de konklusie ten grondslag dat de 'oude' aan politieke partijen gebonden vakorganisaties niet meer te hervormen zijn in een demokratiese en strijdbare richting. De interne kritiek en oppositie leken uitgeput, ook omdat de mensen die dit betrof het beu waren steeds als 'zwarte schapen' behandeld te worden of zelfs van lidmaatschap werden uitgesloten.

SUD staat voor een brede vakbeweging, komt op tegen racisme en voor vrouwenrechten en werkt samen met de beweging van dak- en werklozen die nauw betrokken is in de organisatie van de Euromarsen (AC!, Agir contre le Chômage, optreden tegen werkloosheid).

In een komend nummer van Solidariteit zullen we aandacht geven aan het vormingswerk in de braziliaanse bonden van de CUT. Daarin is onder anderen Jeroen Peijnenburg, initiatiefnemer van TIE, nauw betrokken. Zij werken met een serie videoclips van twee tot vijf minuten die steeds een onderdeel van de lean production op een zeer herkenbare manier laten zien. Bijvoorbeeld: de plaats van het bedrijf in het privee-leven, de verleiding door het management, de kwaliteitsverbetering zonder einde, de totale overgave. De clips worden 'gespeeld' door vakbondsleden, verwijzen in hun opzet naar 'soap', bieden geen oplossing en roepen direkt allerlei diskussies op. Schriftelijk, passend geïllustreerd, materiaal is ter ondersteuning ontwikkeld.

Over de grootscheepse verbouwing van Berlijn was ons wel het één en ander bekend. De arbeidsvoorwaarden en arbeid-omstandigheden van oekraïense, poolse, roemeense en russiese arbeiders zijn echter zonder meer schokkend. Deze totaal rechteloze arbeid, 'onbeschermd en prékair', is een doorn in het oog van de duitse bouwbond. Maar deze migrantarbeiders zijn nauwelijks georganiseerd; in de praktijk betekent dit dat de bond weinig of niets voor hen doet. Sterker nog, er werden voorbeelden gegeven dat de bond het beleid van opsporen (razziaas), vervolgen en uitzetten steunt.

Black Workers for Justice

De beweging 'Black workers for Justice' organiseert werknemers op de werkvloer in de zuidelijke staten van de VS. Voor de problemen waarmee zij te maken heeft, is het belangrijk de achtergronden van deze staten te vermelden.

Het gaat om twaalf staten in het zuidoosten die samen 65 miljoen inwoners tellen. Van de bevolking is cirka 30 procent Afro-Amerikaans. Van alle Afro-Amerikanen in de VS woont 55 procent in de zuidelijke staten (deze worden zo genoemd, omdat ze tijdens de burgeroorlog het zuiden vormden; Texas en andere staten die ook in het zuiden liggen, waren toen nog onderdeel van Mexico). In de zuidelijke staten heeft de slavernij het langst geduurd.

De organisatiegraad in deze twaalf staten is slechts 3 procent. Dit is veel minder dan de 15 procent in de rest van de VS. Ter vergelijking: onder de 65 miljoen inwoners van de zuidelijke staten zijn minder vakbondsleden dan in de stad New York (8 miljoen inwoners). De oorzaak ligt in een bewuste politiek van de vakbeweging. Tijdens de tweede wereldoorlog beloofden de bonden niet aktief leden te werven in het zuiden. Dit was de prijs voor de toezegging van de kapitalisten dat er werk zou worden verplaatst naar het zuiden. Gevolg is dat de Black Workers geen enkele vakbondstraditie kennen. Daar staat tegenover dat ze ook niet bang hoeven te zijn de vakbonden voor de voeten te lopen. De leiding van de vakbeweging ziet dat overigens anders.

Atlanta

De ondernemers zien de laatste jaren het zuiden als een interessant alternatief voor investeringen en bedrijfsverplaatsingen. De lonen zijn relatief laag: 6 à 7 dollar per uur, minder dan de helft van die in het noorden. Echte lagelonenlanden als Mexico liggen verder van de afzetmarkt en kennen een gebrekkige infrastruktuur. De geringe organisatiegraad wordt schaamteloos als troefkaart uitgespeeld.

Zo heeft het autokoncern BMW grote investeringen gedaan in Spartanburg, een stad die zich op de borst slaat over de gewelddadige onderdrukking van een textielstaking in 1934 door de Nationale Garde en over grote lynchpartijen. Verder presenteerde Atlanta zich tijdens de Olympische Spelen aan de grote ondernemers als de stad waar het probleem van de zwarten en de vakbonden was opgelost. Als dat nog niet voldoende is, wordt met honderden miljoenen gesmeten om grote investeerders/bedrijfsverplaatsers over de streep te trekken.

Racisme

Voor de Black Workers is de strijd tegen het racisme erg belangrijk. Het zuiden heeft een lange, racistiese traditie.

Hoewel de blanken in het zuiden minder verdienen dan die in het noorden, zetten ze zich vooral af tegen de zwarten die nog minder verdienen, en niet tegen hun bazen die meer verdienen. Dit proces wordt nog verscherpt door de krisis. Weliswaar raken de blanken in het zuiden hierdoor hun relatieve voordelen kwijt, maar deze eenheid in ellende leidt niet automaties tot vakbondseenheid. Sommige blanken zoeken eerder hun heil in de Ku Klux Klan en in de militia. Hoewel de Black Workers nadrukkelijk open staan voor blanke werknemers, weigeren ze hun naam te veranderen. Deze naam drukt de witte werknemers effektief op het bestaan van racisme. Maar ook geza-menlijke strijd doet dat. Bijvoorbeeld bij een arbeidskonflikt in een lakfabriek werd eerst aan de blanke werknemers gevraagd in hun gemeenschap een plaats voor een aktiever-gadering te organiseren. Dat bleek niet te lukken. Wel echter in de zwarte gemeenschap waar onder andere kerken en wijkcentra openstaan voor gemengde bijeenkomsten.

Vrouwenkommissie

Een belangrijk verschil met Nederland is dat in de VS een vakbond in een bedrijf 50 procent van de werknemers achter zich moet hebben staan. Als de vakbond dit bij een stemming niet haalt, hoeft de ondernemer de bond niet te erkennen. En dit betekent in de VS dat de vakbeweging niet erkend zal worden, in feite niet bestaat en niet kan onderhandelen namens de leden. Voor de Black Workers houdt dit in dat bij een steun van bijvoorbeeld 90 procent van de zwarte werknemers, ze gemiddeld nog maar 25 procent van de witte werknemers hoeven te organiseren om boven de 50 procent te komen.

Als een belangrijke zwakte zien de Black Workers het lage politieke bewustzijn van hun leden. En verder hun zwakke basis onder werklozen en werknemers met slechte kontrakten. Het vrouwenwerk beschouwen ze als hun sterke punt; dat heeft geresulteerd in een krachtige, onafhankelijke vrouwenkommissie en een meerderheid van vrouwen in het bestuur. Het belang mag duidelijk zijn in een gebied waar een groot gedeelte van de zwarte beroepsbevolking vrouw is.

Hans Boot / Ailko van der Veen