De praktijk van stress in de arbeid

"Als we niet piepen, gaan de normen omhoog"

De postbode maakt een smak. Nee, gelukkig net niet. Wel bleef zijn broek bij het afstappen even hangen achter de hoogopgetaste bagage op zijn fiets. Kiloos reklamedrukwerk, pakketten ter grootte van een schoenendoos en wat kleinere pakjes dringen met de gewone brieven om een plaatsje in en op de fietstassen van Maarten Souverijn, postbode in Wassenaar (daar wonen ook gewone mensen). Wat gaat PTT-Post Business Unit Brieven doen aan die uitdijende vracht? Bagage-dragers en tassen vóór op de fiets?

De privatisering van PTT-Post in 1989 is een duidelijk keerpunt geweest, 'een kultuuromslag' in termen van het management. "Wij waren de baas", vertelt Maarten. "De klant - dat woord kenden we niet eens - mocht wachten op wat wij redelijk vonden. Dat is drasties veranderd. We halen post bij de klant, we brengen post, we bewaren en sturen door; we doen alles, als het maar geld opbrengt."

Dat heeft gevolgen voor de werkdruk, want het moet allemaal gebeuren binnen de bestaande dienstregeling. Weliswaar is de distributie van de omroepbladen voor een deel afgesnoept door Mediaservice, de tassen van de postbesteller worden steeds zwaarder. Maarten: "Dat zie ik aan mijn eigen praktijk en dat zie ik in de jaarverslagen. We blijven steeds meer verstouwen in dezelfde dienstregelingen."

Sneller

De dienstregelingen worden samengesteld volgens een uitvoerig normenstelsel. Er is landelijk bepaald hoeveel tijd het kost om een poststuk af te leveren als de postbode te voet is, met de fiets of met een karretje loopt. Of het om eensgezinswoningen gaat of om twee onder één kap met de brievenbussen naast elkaar. Voor het op straat en op nummer zetten van de post staat één uur per 450 stukken. "Als we niet piepen, gaan de normen gewoon omhoog", moet Maarten met enige gelatenheid erkennen. "Sommige bestellers gaan er met grof geweld tegenaan. Ze willen de beste jongetjes van de klas zijn. Ze knabbelen een kwartiertje van hun lunchpauze af. Er zijn kollegaas die hun bromfiets en zelfs hun auto voor eigen rekening in de strijd werpen om maar in godsnaam hun wijk klaar te hebben binnen de gestelde werktijd."

Deze kamikazepiloten worden door de Post ook gebruikt om aan te tonen dat het sneller kan. Als ze eerder klaar zijn dan hun dienstregeling aangeeft, zit er dus kennelijk rek in. Sommige vestigingsmanagers proberen dan de normen op te schroeven. Wel moeten ze die wijzigingen ter instemming voorleggen aan de onderdeelskommissie, maar het is aan de macht van de postbodes of ze zich kunnen verzetten tegen de bezuinigingswoede in het vaste budget van de vestiging.

Bergen

"Vóór de privatisering werd je werkelijke werktijd naar boven afgerond. Was je een kwartiertje eerder klaar, ging je fluitend naar huis. Dat is voorbij." De dienstregelingen zijn al op de stroom poststukken afgestemd. Zo wordt op maandag maar een paar uur gewerkt, want dan is er weinig post. Tegen het einde van de week worden de werkdagen langer. Soms zeult de postbode elf uur op een dag langs de huizen. Volgens de CAO mag dat hooguit 9,5 uur zijn.

Hoe komen de tassen van de postbode zo stampvol?

Maarten: "Door een bezuinigingsmaatregel hebben we een maand geleden de grotere pakketten er bij gekregen. Daar reed altijd een autootje voor. Maar dat autootje hoeft minder te rijden als je de postbode alvast de pakketten meegeeft die niet groter zijn dan een schoenendoos."

Dan zijn er de bergen reklamedrukwerk. "Het is de bedoeling dat je dat allemaal huis-aan-huis wegstouwt, maar soms ook weer niet. Want je moet rekening houden met de stickers op de brievenbussen en dus met de klachten. Ook worden adressenbestanden verkocht aan bedrijven die heel gericht hun reklame bij een bepaalde doelgroep willen hebben. Een bedrijf dat rotstuintjes verkoopt, wil niet dat je daarover in een flat foldertjes verspreidt."

Extra werk

PTT-Post maakt veel reklame voor allerlei nieuwe diensten. Maar het werk dat daardoor aangetrokken wordt, moet door hetzelfde aantal mensen worden uitgevoerd. Bijvoorbeeld, in de vakanties post voor een school bewaren of doorsturen naar het adres van een leerkracht. Het is allemaal extra werk.

Daar komt nog eens bij dat sinds enige tijd de postbode zelf klachten moet afhandelen. "Door het direkte kontakt met de klant neemt de kwaliteit van de bezorging toe, zo is de redenering van PTT-Post. Je moet dan maar hopen dat de klacht die dag in je wijk ligt, anders moet je er nog apart naar toe." Eerlijkheid gebiedt te vermelden dat bepaalde soorten post teruglopen. Zo ziet Maarten zelden nog gerechtelijke stukken. "Daar zat een boel werk aan: bij de klant aanbellen, akte van uitreiking laten tekenen - dat kostte aardig wat tijd."

Gekraakt

De arbeidstijdverkorting naar 37 uur is bij de Post zo slecht ingevoerd dat op CAO-vergaderingen van de AbvaKabo niemand daarover nog wil praten. "Van herbezetting is geen sprake geweest. Atv is door de Post gretig gebruikt om verder te bezuinigen. Tot nu toe zijn we er niet in geslaagd werkbare roosters te maken. Uiteindelijk heb ik een aantal weken extra vakantie te pakken. Logies dat er nu wordt gesproken over forse loonsverhogingen, want voor die atv heb je wel ingeleverd. Op de ledenvergadering was er dan ook een duidelijke roep om zes procent loonsverhoging. Dat wordt natuurlijk moeilijk, omdat de loonruimte volgens de bond 4,5 procent moet zijn."

De financieel direkteur van KPN, de moeder-maatschappij van PTT-Post, laat héél flink door een krant optekenen: "We hebben keihard op de kosten gestuurd, waardoor het heeft gekraakt in de organisatie." "Dat klopt", besluit Maarten.

Frans Geraedts