Hoogovens en Industriebond FNV

'Werknemerskrediet' als reddende engel

Aad van der Velden, één van de direkteuren van Hoogovens Staal, heeft ook verstand van wielrennen. Hij is bang dat zijn bedrijf de bezemwagen in de rug krijgt, als hij niet het juiste materiaal kan aanschaffen. "Op eigen kracht zullen we moeten doorbreken in de tak van sport die we bedrijven en waar we succesvol in willen zijn. Alleen als we in topconditie verkeren, kunnen we een topprestatie leveren." (HoogovensTaal, 28 juni 1996). Waar moet dit popie-jopie gezwatel toe leiden? Inderdaad, naar een 'nieuw' Extra Maatregelen Pakket. In 1993 wist Hoogovens daarmee 2.300 mensen het bedrijf uit te werken.

Afgelopen zomer startte Hoogovens Staal een kampanje om aannemelijk te maken dat het kostennivo teruggedrongen moet worden. Gedacht wordt aan vermindering van de eigen personeelsbezetting van 11.000 nu, naar 8.500 in het jaar 2002. Dat zou nodig zijn, omdat gespaard moet worden voor investeringen in nieuwe technologieën en produktie van hoogwaardige eind produkten.

Onkontroleerbaar

Financiering van die investeringen, zegt Hoogovens, valt niet van banken of aandelenemissies te verwachten. Of wil Hoogovens dat niet, omdat ze liever de werkne(e)m(st)ers voor het blok zet met het veelgebruikte chantagemiddel: arbeidsplaatsen inleveren of er allemaal aan? Wat er aan de direkteurstafels bedisseld wordt met de banken, zullen we niet te weten komen. De banken zitten al met flinke leningen in het bedrijf, dus ook zij hebben er belang hij dat zo veel mogelijk bezuinigd wordt op de kosten. Het blijft een onkontroleerbare en dus waardeloze mededeling.

De bewering dat een aandelenuitgifte niet mogelijk is, verlaat plotseling de kapitalistiese logika. Iedere krantenlezer weet hoe de koersen op de aandelenmarkten kunnen stijgen en kelderen en hoe daarmee gemanipuleerd wordt. Een bedrijf dat op voorhand zegt niet aantrekkelijk te zijn voor beleggers, diskwalificeert zich als winstmaker. Nergens gaan de zelfvervullende profetieën immers zo effektief op als op de beursvloer. Een kapitalist hoort zich op te blazen tot wereldproporties en topprestaties, anders wordt hij onder de voet gelopen.

Krediet

Hoogovens wenst tijdig op de toekomst in te kunnen spelen om te voorkomen dat schoksgewijze maatregelen onafwendbaar zijn. Ze zegt geen uitgewerkte plannen te hebben, maar wil de werknemers wel laten zien wat de toekomst brengt. Voor de Industriebond FNV staat vast dat Hoogovens zich moet indekken tegen de komende konkurrentiestrijd. Maar de bond wil er niet zo maar van uitgaan dat daarom 2.500 banen weg moeten. Dat is een visie, zegt de bond, die niet op een akseptabele wijze is onderbouwd. De hond heeft daar tegenover een eigen visie gesteld: "Geen visioenen maar visie". De bond wil meewerken aan kostenverlaging, onder andere door een flexibeler inzet van de werknemers, en eerst maar eens kijken wat dat oplevert. De Industriebond FNV noemt deze medewerking krediet verlenen. De banken en beleggers immers laten Hoogovens in de steek. "In feite zijn de werknemers de enige financiers en kredietverschaffers waar Hoogovens Staal nog zaken mee kan doen", zo staat in "Geen visioenen maar visie". "Een belangrijke en onmisbare partner. Net als hij de bank of elke kredietverschaffer zullen aan Hoogovens voorwaarden worden gesteld aan een gevraagd krediet. Het moet ook duidelijk zijn dat door het krediet de kredietverschaffer niet overbodig risico loopt. Om in deze beeldspraak te blijven: de Industriebond FNV zal voor leden de rol van bank directeur gaan vervullen en een pakket voorwaarden afspreken die zekerheden geven voor de werknemers van Hoogovens Staal."

De ledenvergaderingen hebben hun instemming gegeven en de bondsvisie zal verder uitgewerkt worden in konkrete voorstellen voor de bedrijfsonderdelen.

Uitstraling

Wat is nu de visie achter "Geen visioenen maar visie"? Is de beeldspraak van het krediet een visie op de bond als zaakwaarnemer, een partner in zaken? We hebben het gevraagd aan Jos Duynhoven, bestuurder van de belangrijkste bond bij Hoogovens, de Industriebond FNV, en bedenker van die nieuwe invalshoek.

Hij vindt het een beetje flauw die lening zo letterlijk te nemen. Er is geen sprake van geld. Bij de komende CAO, waarover begin december de ledenvergaderingen zijn, hoeft Hoogovens ook niet te rekenen op een lager bod van de bond.

Die lening waartoe de bond bereid is, gaat onder voorwaarden en omvat een aantal instrumenten om tot kostenbesparing te komen. Maar waarom een lening?

Jos citeert uit "Geen visioenen maar visie": "Hoogovens Staal moet zich rekening verschaffen van het feit dat de werknemers de enige echte financiers en kredietverschaffers zijn waar nog zaken mee gedaan kunnen worden. Indien Hoogovens Staal hiervoor kredietwaardig blijkt en ingaat op het bod van de Industriebond FNV, zal zij de Industriebond FNV aan haar zijde vinden met als gevolg dat het personeel gemotiveerd blijft werken aan een optimale prestatie voor Hoogovens Staal. Met die uitstraling zullen andere financiers en kredietverschaffers graag willen investeren in Hoogovens Staal."

Oogkleppen

De laatste jaren laat Hoogovens een ingrijpende verhoging van de produktie per werknemer zien. De personeelsomvang is de laatste twintig jaar meer dan gehalveerd.

Waar is het eind?

Jos: "Dat weet ik niet. In onze harten zullen we het allemaal niet elkaar eens zijn over wat we willen. Maar wij kunnen de wereld niet veranderen. Was het maar zo dat alle werknemers in alle staalbedrijven in Europa het eens konden worden over hoe en wat er geproduceerd gaat worden. Je ziet juist dat het andersom ontwikkelt: in Europa worden lonen en sociale voorzieningen teruggedraaid om onder die EMU te kunnen vallen. Daar gebeurt toch ook niks tegen?"

Wat is nou de kracht van een bond als aan werkzekerheid weinig gedaan kan worden?

Jos: "Kom, kom. Je ziet toch dat het werkloosheidspercentage in de IJmond niet hoger is dan elders in het land, terwijl Hoogovens toch van 27.000 naar 11.000 werknemers is teruggezakt. De bond neemt trouwens ook initiatieven. Daar is werktijd verkorting een voorbeeld van en we houden de investeringen in de gaten. Daarin onderscheiden we ons van de andere bonden bij Hoogovens."

Hoe kontroleer je dat verhaal van die banken en beleggers?

Jos: "Dat is gewoon een mededeling. Hoe moet ik dat nou kontroleren? Ik kan toch niet aan de financieel direkteur vragen of ze aandelen uitgeven. Trouwens de banken zitten te diep met hun geld in Hoogovens om zo maar hun handen er van af te kunnen trekken.

Problemen zijn er genoeg. De staalindustrie in China, India en Korea groeit hard. Maar we kunnen daar niet gaan vertellen wat een staalarbeider moet verdienen. Dus moet er hier wat gebeuren. Technologiese verbeteringen komen trouwens de werkomstandigheden ten goede. Wij willen niet met oogkleppen rondlopen. De realiteit is dat individuele werknemers hier onder druk worden gezet. Bazen en baasjes fluisteren werknemers in: 'weet je dat jouw plek er over een halfjaar niet meer is'. Werknemers die terugkeren van ziekteverlof, zien ineens dat hun werk plek verdwenen is. Mensen willen duidelijkheid, ze willen dat er een goed pakket ligt."

Kredietvoorwaarden

Wil de bond daarom meedenken?

Jos: "Ja, er zijn zaken bij waarover men een paar jaar geleden zei: hoe haal je het in je hoofd om daarover te willen praten. Maar wij zijn inmiddels bereid, na onze ledenvergaderingen, om flexibele arbeidstijden mogelijk te maken, met name op die plekken waarvan Hoogovens zegt dat deze te duur zijn ten opzichte van buitenfirmaas. Het werkaanbod fluktueert heel sterk. Wij kunnen dat aantrekkelijker maken door te kijken naar werk aanbod en werktijden. De interne mobiliteit kan ook verbeterd worden. Dat ligt voor veel mensen moeilijk. Maar je moet oppassen dat je jezelf niet uit de markt prijst."

Dit is dus de vorm waarin het krediet is gegoten. En uiteraard zijn er kredietvoorwaarden. Vastgelegd in een indrukwekkend pakket. Zo wil de Industriebond FNV inzicht in de investeringsplannen, geen ingeleend personeel, uitbesteed werk terughalen, geen ongewenste werkloosheidssituatie (geen gedwongen ontslagen?), aanvullende werkgelegenheid op de lokatie IJmuiden en daar bij rekening houden met welzijn en milieu. Tenslotte wil de bond inzage in de omvang van de werkgelegenheid en aangetoond krijgen hoe een mogelijk verlies wordt gekompenseerd door onder andere aanvullende werkgelegenheid.

Kultuuromslag

Krijgt Hoogovens zijn plannen er door?

Rienke Schutte, kaderlid van de Industrie bond FNV en werkzaam bij Verpakkingsstaal legt uit waarom de strijdbaarheid van de bond is afgenomen. Dat blijkt voor een belangrijk deel te maken te hebben met nieuwe managementtechnieken.

Rienke: "De werkdruk is door Hoogovens welbewust in de organisatie verweven niet het invoeren van de budget verantwoordelijkheid op een zo laag mogelijk nivo. Dat betekent dat elke afdeling verantwoording moet afleggen hoe er niet beschikbare uien en geld is omgesprongen. Bij de Technische Dienst (TD) wordt onderscheid gemaakt tussen direkte en indirekte uren. Een afdeling moet natuurlijk zorgen voor zo min om gelijk indirekte uren. Vakbondsaktiviteiten zijn indirekte uren en komen dus ten laste van je afdeling. Als het resultaat niet naar wens is, komen de dreigementen van Hoogovens: 'als jullie zo duur zijn, kunnen we beter het werk uitbesteden'.

Afdelingen moeten onderling onderhandelen over de inkoop van elkaars diensten. Dat kan er toe leiden dat kollegaas niet tot een afspraak kunnen komen en dat die afdeling diensten inkoopt bij een buitenfirma.

In de produktie is de werkdruk ook toegenomen door de invoering van zelfsturende teams. Zo zie je dat vooral de TD, die altijd de ruggegraat is geweest van de bond, door dit management in de tang genomen wordt. Het komt nog al eens voor dat de TD over uren maakt, een onderhoudskarwei moet nu eenmaal afgemaakt worden. Hoogovens schermt dan met een flexibele en goedkopere buitenfirma die geen overuren berekent. Om ons heen zien we hoe de werkgelegenheid onder druk staat. De massale ontslagen bij Fokker hebben bij ons veel indruk gemaakt. Dat versterkt nou niet bepaald het gevoel van 'we gaan er eens lekker tegenaan'. De bond is hij Hoogovens ten tijde van het Extra Maatregelen Pakket akkoord gegaan met gedwongen ontslagen. Dat heeft een kultuur omslag bij ons teweeggebracht. De laatste ledenvergaderingen over het standpunt van de bond over de bezuinigingsplannen trokken dan ook maar 118 mensen. Vergelijk dat met CAO vergaderingen eind jaren tachtig. Toen kwamen duizend leden opdraven. Daar was diskussie."

Buitenfirmaas

Aan de andere kant lonken er nieuwe perspektieven tot versterking van de vakbond, juist als reaktie op de strategie van 'terug naar de kern' en het groeiend aantal buitenfirmaas.

Klaas Zwart, werkzaam op de cokesfabriek en 'vgw man' van de bedrijfsledengroep:

"Een treinongeluk met steigerbouwers van een buitenfirma maakte duidelijk dat Hoogovens wel talloze bedrijven op haar terrein toelaat, niet even zovele opvattingen over arbeidsomstandigheden en werktijden, maar zich niet verantwoordelijk voelt voor een veilige manier van samenwerken. Naast de 11.000 'eigen' mensen zijn er dagelijks nog zo'n '8.000 vreemden' op het bedrijf. Na het ongeluk nam de bedrijfsledengroep het initiatief de georganiseerden bij elkaar te trommelen van onder andere catering, transport, schoonmaak en steigerbouw op het Hoogoventerrein. Om zelf te overleggen hoe er samengewerkt kan worden."

Voorlopig heeft deze vergadering alleen tot doel met elkaar kennis te maken, knelpunten te leren kennen en vormen te zoeken om naar elkaar te luisteren. Rienke ziet hierin een voorbode van een CAO die voor met hele terrein voor Hoogovens geldt, waardoor een zwaarwegende reden van konkurrentie niet de buitenfirmaas wordt ondergraven. "Die gedachte leeft al langer. Maar nu Hoogovens zelf haar terrein wil openstellen voor vestiging van buitenfirmaas, wordt die diskussie weer aktueel. Bovendien voelen de werknemers van die buitenfirmaas dezelfde druk als de Hoogovenarbeider."

Frans Geraedts