welkom
edities
inhoud

Arbeidstijdverkorting 1996 - een tussenbalans

Langzame opname

INTERESSANT IS DAT die 32-urige werkweek at en toe ter sprake wordt gebracht door FNV-bestuurders. Zo laat Ella Vogelaar, vice voorzitter FNV, weten dat de 32-urige werkweek van vier keer acht uur "pas echt zoden aan de dijk [zet]. Zowel als het gaat om het scheppen van werkgelegenheid als om de combineerbaarheid met zorgtaken." (Het Parool, 25-11-1995) Johan Stekelenburg, voorzitter FNV, reageert daarop: "Dat willen wij aan het begin van de volgende eeuw hebben bereikt." Als tussenstap, centraal in het arbeidsvoorwaardenbeleid van 1996, ziet hij "36 uur, bij voorkeur verdeeld over 4 dagen (...). Ondanks de weerstand van dinosaurussen als Philips topman Timmer." (NRC Handelsblad 27-11-1995)

Wij hebben zo onze twijfels bij beloften en tussenstappen, maar schrikken als we de voorzitter van de Industriebond FNV, Be van der Weg horen: "De 36 uur is voor de Industriebond voorlopig de grens. Wie korter wil werken dan 36 uur zal het moeten zoeken in individuele keuzes, bijvoorbeeld in een deeltijdbaan." (NRC Handelsblad, 8-01-1996)

Is dat die beroemde vakbondssigaar uit eigen doos?

Hoe dan ook, de diskussie is losgebarsten. Misschien zorgen de werkgevers er wel voor dat het geen ritueel is.

Over terreur gesproken

Want die werkgevers blazen flink terug. Neem Rinnooy Kan, voorzitter van de werkgeversorganisatie VNO-NCW. Hij was aan het woord in De Telegraaf (2-12-1995), een thuiswedstrijd die de duidelijkheid ten goede komt. Een algemene atv naar 36 uur noemt hij 'terreur van het collectief denken. (...) Voor ons is selectieve arbeidsduurverkorting (adv) bespreekbaar, met als randvoorwaarden uitvoerbaarheid en flexibiliteit. En de v in adv kan trouwens ook voor verlenging staan."

Deze lijn wordt voorgezet in de notitie "Arbeidsvoorwaardenoverleg 1996" van VNO-NCW. Daarin worden negen randvoorwaarden gemeld. We pikken er vier uit:

* "De loonkosten per eenheid produkt mogen niet stijgen,

* de bedrijfstijd moet ten minste gelijk blijven en waar mogelijk verlengd,

* de werktijden moeten flexibel kunnen worden ingevuld, (...)

* de beloning moet bij voorkeur evenredig met de mate van arbeidstijdverkorting worden aangepast."

(de Volkskrant, 8-01-1996)

Nieuw is dit verhaal niet. Dat het weer eens uitgesproken wordt, is misschien een waarschuwing aan de vakbeweging die stelliger dan voorheen inzet op een 36-urige werkweek. Zeker is dat de rijen gesloten moeten blijven, afwijkende werkgevers krijgen te maken met een gesloten 'stakingskas' (Onderlinge Werkgevers Garantieregeling). De waarschuwing lijkt in ieder geval effekt te hebben op Henk Krul, cao-koördinator Industriebond FNV. Hij komt snel met zijn troetelkind de vari-tijd: "Wij willen een gemiddelde werkweek van 36 uur, waarbij de werkweken flexibel kunnen warden opgemaakt. Mensen die langer willen werken houden we niet tegen, al heeft dat niet onze voorkeur. VNO-NCW doet het voorkomen alsof we iedereen in een keurslijf van 36 uur willen persen van vier dagen per week. Dat is dus pertinent niet zo." (de Volkskrant, 9-01-1996)

32 uur bij Heineken in de koelkast

Laten we nog even bij de Industriebond blijven, 36 uur dus. We komen twee senarioos tegen bij een looneis van 3 procent. In de eerste plaats, de hoofdlijn: "Vier dagen werken, drie dagen vrij". In de tweede plaats, de vari-tijd: een gemiddelde van 36 uur per week, geflexibiliseerd over een bandbreedte die bij Akzo Nobel zelfs loopt van 32 tot 45 uur. Voor beide senarioos geldt: 'de zaterdag geen normale werkdag'.

Hoewel Akzo Nobel steeds als positief voorbeeld wordt gesteld, zijn ze bij Philips zo verstandig de bovengrens te leggen bij 40 uur. Daarnaast zijn voor de dagdienst kombinaties van werkweken van vier en vijf dagen in diskussie. Een ernstig bezwaar blijft een werkdag van negen uur, uitputtend en zonder meer ten koste van de hersteltijd. Bij Unilever leek er kans op dat de grens van de 36 uur doorbroken zou worden. Maar daar is inmiddels zo veel aan de hand - nieuwe reorganisaties - dat ze blij mogen zijn als de dagdienst naar 36 uur gaat (ongeveer zoals bij Philips).

En Heineken? Daar is twee jaar geleden gestaakt voor een gemiddelde werkweek van 32 uur. Hebben ze die draad weer opgepakt? In ons gesprek met de kaderleden Jan Kuhn, Peter Ploegmakers en Ed Veldhuizen bleek dat niet het geval te zijn.

Ed: "Twee jaar geleden hebben we ons gezicht verloren bij de achterban. Na een beslissing van de rechter moesten we de zaak afblazen, de klant kon op Koninginnedag niet zonder bier. Zo'n zeperd willen we niet weer halen. De direktie van Heineken werd enorm onder druk gezet door de werkgeversorganisaties en hield haar poot stijf. Ze waren bang voor een sneeuwbaleffekt. Vergeten zijn we die 32 uur niet, voorlopig even in de koelkast gelegd. Op dit moment geloven de mensen er niet in."

Jan: 'Nee, die 32 uur is niet onze inzet. Het personeel loopt er nu niet warm voor. Het zou geld kosten en er spelen op dit moment problemen genoeg. Overal zie je een geleidelijke afbraak, wij willen onze goede sociale regelingen in stand houden, met name de VUT."

Peter: "Nu ga je met 96 procent van het laatst verdiende loon in de VUT. De direktie wil naar 72 procent. En dat is heel wat meer dan een glas bier. In de produktie is een groot deel van het personeel tussen de veertig en vijftig jaar. Logies dat de VUT belangrijker is dan een werkweek van 32 uur." -

Jan: "Het gebrek aan draagvlak bij de leden heeft veel te maken met het feit dat atv niet uitwerkt op de manier waarvoor ze bedoeld is. Namelijk dat er mensen worden aangenomen om de vrijgekomen uren op te vullen. Bij leidinggevenden worden de atv-dagen zelfs verkocht. Daar komt nog eens bij dat op dit moment alleen mensen op kontraktbasis van 28,4 uur worden ingehuurd. In Zoeterwoude heeft de overgang naar een vijf-ploegendienst wel zo'n kleine honderd banen opgeleverd, maar daar is per jaar gemiddeld 2 procent voor ingeleverd. Dat is nu na vijf jaar zo'n 10 procent. En dat is ook een probleem."

Het rust-akkoord bij NS

We waren het bijna vergeten, maar lazen in onze knipsels de koppen "Bedrijf en bonden vallen elkaar in de armen" en "Uniek akkoord brengt rust bij NS" (Utrechts Nieuwsblad, 2-11-1995). Als er een bedrijf is waar het personeel de rotte appelen voorgeschoteld krijgt van een falend direktiebeleid, zijn dat wel de Nederlandse Spoorwegen. In oktober vorig jaar was dat aanleiding voor geheime sessies van direktie en bonden op de hei. Er lagen drie draaiboeken: een optimisties, een realisties en een negatief.

Jaap van der Kamp, bestuurder Vervoersbond CNV: "Doorslaggevend was voor ons dat het investeringsniveau in het realistische scenario hetzelfde zou blijven als in het optimistische. Alleen gaat wel al het vlees van de botten af. We zijn met dit resultaat echt tot het gaatje gegaan. We hebben het absolute eindpunt bereikt."

NS-topman Den Besten: "Een bijzondere ervaring. (...) NS heeft drie prioriteiten: beter rendement, meer volume en rust bij het personeel. Het vangnet voor het personeel is nu verruimd. De baanzekerheid nog wat verbeterd. Dat geeft de mensen rust en dat zal leiden tot een betere dienstuitvoering."

Wouter Waleson, voorzitter van de Vervoersbond FNV: "De banken gingen akkoord met een 36-urige werkweek en drie jaar geen loonsverhoging. Wij hebben en de 36-urige werkweek, en twee keer een loonsverhoging die iets boven de prijscompensatie ligt."

Ons duizelde het en we vroegen een toelichting aan Nico van Uitert, kaderlid Vervoersbond FNV.

Nico: "In de ledenvergaderingen lag het problematies. De meeste gaven een beeld van 'fifty-fifty'. Er zijn nu al twee cao's achter elkaar afgesloten, waarin geen loonsverhoging zat. Wat we hebben laten zitten, zou aan werkgelegenheid besteed worden. En die staat er beroerd voor. NS willen nog steeds via een oud plan van 1.000 banen af. Een nieuwe sanering is ook al weer aangekondigd. Daarmee zijn nog eens 1.700 tot 1.900 banen gemoeid. Door de reorganisaties en privatisering zien veel NS-ers geen verband meer in hun bedrijf. Het is niet meer te overzien.

Afgesproken is dat we 36 uur gaan werken, maar dat gaat pas 1 oktober 1997 in. Alleen daar waar mensen weg moeten, wordt eerder geëxperimenteerd met die 36 uur. Ik hoop wel dat de arbeidstijdverkorting centraal wordt afgekondigd. Want als de afzonderlijke cheffies het naar eigen inzicht inroosteren, komt er niks van terecht. Bij NS is de nieuwe kultuur dat iedereen op van alles en nog wat wordt afgerekend en dat geldt zeker voor de managers. De 36 uur moet wat nu betreft hele vrije dagen opleveren. En de lonen? April 1996 krijgen we er 2,25 procent bij, een jaar later 2 procent. Dat zal wel net boven de officiële prijskompensatie zijn, maar in mijn portemonnee werkt dat niet zo officieel uit."

Supermarkten

Tijdens de atv-bijeenkomst van Solidariteit van 7 oktober 1995 maakten we aangenaam kennis met Jan Guyt, werkzaam bij een filiaal van Albert Heijn en kaderlid van de FNV Dienstenbond. De onderhandelingen over de cao in het grootwinkelbedrijf lagen toen helemaal vast. Hoewel arbeidstijdverkorting geen hoofdrol speelde - het ging om de toeslagen bij steeds meer ongeregelde uren - zijn we hem gaan opzoeken.

Jan: 'Er is geen nieuwe cao gekomen, maar dat maakt niks uit. De spelregels luiden dat de lopende cao nog een jaar geldig is. De werkgevers hebben zwaar ingezet op de toeslagen, ze willen daar zo veel mogelijk vanaf. We krijgen daarmee te maken bij de invoering van de nieuwe winkeltijdenwet. Waar ik me het meest zorgen over maak, is de positie van de FNV Dienstenbond in de supermarkten. De ledenvergaderingen over de nieuwe situatie werden heel slecht bezocht. Van de 250.000 werknemers kwamen er zo'n honderd naar acht ledenvergaderingen. Triest, maar vooral merkwaardig. Want er werd heel goed gereageerd door de leden in een enquête die na de akties werd gehouden. 'Voet bij stuk houden', dat was ongeveer hun reaktie. Maar nu de patstelling voortduurt, lijkt er zo iets als een doffe berusting te komen. Dat klinkt bitter, maar ik zie ons de draad wel weer oppakken."

De Bank: 40 uur of langer

Tot slot nog een opmerking over de uitwerking van de cao bij de banken die april vorig jaar werd afgesloten. Ook daar een gemiddelde werkweek van 36 uur, wel met een loonstop tot 1 oktober 1997. Een jaar eerder moet de atv rond zijn. Ook daar speelt de kwestie van de toeslagen bij een verlenging van de openingstijden. Eén van de zwakten van de cao is dat mensen persoonlijk met hun chef tot een overeenkomst moeten komen hoe de atv wordt ingericht. Om 'organisatoriese redenen' kan namelijk 'nee' worden gezegd.

ABN Amro heeft haast, de kantoren moeten langer open. Voor 1 april dit jaar moet de atv geregeld zijn. Nou ja, geregeld. Nog voor enig overleg met de chefs loopt de atv al vast. Zo'n 5.000 werknemers, 18 procent, blijkt wekelijks 40 uur of langer te moeten werken. De bonden zijn wat optimistieser dan de ondernemingsraad die één en ander heeft aangekaart. Ze rekenen erop "dat hooguit 10 procent van de bankwerknemers op eigen verzoek of door onmisbaarheid niet in aanmerking komen voor een kortere werkweek." (de Volkskrant, 10-01-1996)

Het is bekend, zeker bij De Bank: geef je een vinger, dan ben je je hand kwijt.

Ton Dijkstra / Frans Geraedts (AbvaKabo)