Arbeidsvoorwaarden - van vakbond naar or?

Ondernemingsraad in de lift gezet

De wat vriendelijker wordende 'haat-liefde'verhouding tussen ondernemingsraden en vakbonden betekent nog niet dat een einde is gekomen aan de weer opgelaaide diskussie over de wenselijkheid van een duidelijke taakafbakening. Wettelijk is daarover niets geregeld. En als het aan minister Melkert van Sociale Zaken en Werkgelegenheid ligt, hoeft dat ook niet.

IN DE BRIEF VAN 3 april 1995 waarin hij aan de voorzitter van de Tweede Kamer zijn "Voornemen tot herziening van de Wet op de ondernemingsraden" kenbaar maakt, stelt hij: "Het kabinet is van oordeel dat ondernemingsraden en vakbonden ten opzichte van elkaar complementaire kanalen van werknemersvertegenwoordiging zijn en constateert met waardering een ontwikkeling waarbij dat besef ook bij alle betrokkenen in toenemende mate leeft en gerealiseerd wordt." Zich voordoende overlappingsproblemen zouden niet zodanig van karakter en omvang zijn, dat een wettelijke aanpassing noodzakelijk is.

Instemmingsrecht

Hij gaat hiermee voorbij aan de wens van werkgevers het instemmingsrecht (artikel 27 van de huidige WOR) van de ondernemingsraad te beperken. Zij zouden het liefst zien dat de ondernemingsraad afblijft van arbeidsvoorwaardelijke regelingen over werktijden, pensioenen, spaarregelingen enzovoort. Dit in tegenstelling tot met name de FNV, die het instemmingsrecht - ter ondersteuning van de ondernemingsraad in een bedrijf waar geen CAO van toepassing is - wil uitbreiden naar alle arbeidsvoorwaarden. Zij het onder bepaalde voorwaarden:

1. De vakbeweging houdt het heft in handen waar het gaat om het afsluiten van CAO's (primaire arbeidsvoorwaarden). Dat wil zeggen dat sociale partners in een CAO kunnen overeenkomen over welke regeling de ondernemingsraad al dan niet kan meepraten.

2. Op bedrijfsnivo met de ondernemingsraad gemaakte, kollektieve afspraken mogen juridies niet automaties doorwerken in met werkne(e)m(st)ers gesloten individuele arbeidsovereenkomsten, zoals werkgevers graag zouden willen om 'volwaardig' met de ondernemingsraad over arbeidsvoorwaarden te kunnen onderhandelen. De vakbeweging is hier mordikus tegen, omdat de werkgever hiermee een extra instrument in handen zou krijgen buiten de CAO en vakbeweging om de arbeidsvoorwaarden vast te stellen.

Ondernemingsovereenkomst

Aan deze twee voorwaarden komt het wetsvoorstel, dat inmiddels door de ministerraad is goedgekeurd, deels tegemoet. Het aantal onderwerpen waarover de ondernemingsraad instemmingsrecht heeft, wordt uitgebreid (met onder meer privacy-reglementen, regelingen over disciplinaire maatregelen en onkostenregelingen). Nieuw geïntroduceerd fenomeen daarbij is de ondernemingsovereenkomst: "afspraken tussen ondernemingsraad en ondernemer, die ook arbeidsvoorwaarden kunnen betreffen. Deze afspraken kunnen de resultante zijn van betrokkenheid van de ondernemingsraad bij arbeidsvoorwaarden, o.a. bij de uitwerking van raamcao's. Ook ten aanzien van dergelijke overeenkomsten geldt overigens het primaat van de cao." Deze ondernemingsovereenkomsten zouden "echter de werknemers niet dwingend en automaties moeten kunnen binden (...)." Wat dit in de praktijk zal betekenen voor de rechtspositie van de individuele werknemer, is op zijn minst dubieus.

Flexibele medezeggenschap

Het wetsvoorstel bevat veel meer interessants. Bijvoorbeeld dat de ondernemingsraad geacht wordt, bij verdergaande flexibilisering en decentralisatie en bij de invulling van CAO's, steeds meer een rol te spelen bij het leveren van maatwerk in ondernemingen. Voorts dat de overheid zich terughoudend dient op te stellen, als het gaat om ingrepen in het systeem van arbeidsverhoudingen en van kollektieve arbeidsvoorwaardenvorming. Dit "gezien de belangrijke verantwoordelijkheid van sociale partners", die ruimte moeten hebben voor eigen regulering. Het is de verantwoordelijkheid van de overheid, als wetgever, een kader te scheppen dat "voldoende aangrijpingspunten biedt voor betrokkenheid van werknemers, en dat tevens een basis bevat voor een flexibele vormgeving van de medezeggenschap (...)." Enzovoort, enzovoort.

Het is duidelijk dat de ondernemingsraad, als het aan de overheid ligt, bij de totstandkoming van arbeidsvoorwaarden een markantere positie krijgt. Voor vakbonden en (kader)leden houdt dat in ieder geval in dat zij de ondernemingsraad uiterst scherp in de gaten zullen moeten houden.

Hans Fransen van de Putte