welkom
edities
inhoud

Reaktie Ernest Mandel

Ekonomische, sociale en morele vooruitgang door radikale ATV

Zonder die halve werkdag gaan alle andere aspekten van onze socialistisch omvorming van de maatschappij niet verwezenlijkt kunnen worden. In de eerste plaats niet zelfbeheer en werkelijke ekonomische demokratie. Als ge acht uur of zeven uur per dag werkt hebt ge geen tijd om uw bedrijf of uw woonbuurt of uw woongemeenschap mede te beheren. Dat is onrealistisch, dat is utopisch. Dan houdt gij een maatschappij die verdeeld blijft in beheerders en beheerden. En als ge dat wilt overwinnen, dat is het hoofddoel van de strijd tegen de gevaren van een geburokratiseerd 'socialisme' dan moet gekomen naar de halve werkdag. Zonder die halve werkdag gaat ge ook het probleem van de herscholing en de gevolgen van de technologische vooruitgang en van de zogenaamde mikrochipsrevolutie en het robotisme niet onder de knie krijgen. En hier kom ik tot het tweede punt: het ritme van de technologische vooruitgang.

Individuele vluchtweg

Er zijn in werkelijkheid twee modellen mogelijk van technologische ontwikkeling en sociale prognose. En wat verdedigen de burgers en helaas ook sommige radikale Groenen en ideologen van linkse oorsprong? Zij verdedigen een volgens mij buitengewoon funest model van zogenaamde duale (= in tweeën gedeelde) maatschappij waarin de slachtoffers van de technologische vooruitgang zelf het offer moeten brengen. Waarin zij zichzelf moeten uitschakelen uit de normale moderne geïndustrialiseerde produktievormen onder voorwendsel dat er toch voor hen geen plaats is en dat het toch allemaal niet zo goed is, dat werken in een moderne fabriek. Dat dat niet zo goed en niet zo sympathiek is weten we al zeer lang, tenminste als ge daar de hele dag in moet werken. Maar dat de individuele uitschakeling, het wegspringen daaruit onder de huidige omstandigheden alleen maar kan betekenen werken onder veel slechtere voorwaarden dat is absoluut duidelijk. Men heeft onderzoekingen gedaan in Italië, Frankrijk, Engeland, in de Verenigde Staten van Amerika onder welke omstandigheden in de praktijk die gemarginaliseerde groepen werken, wat dat zwart werk, dat niet-officieel werk, in werkelijkheid betekent. Dat betekent een ontzettend verlies aan maatschappelijke zekerheid, praktisch het werken zonder maatschappelijke zekerheid en het betekent een buitengewoon sterke achteruitgang van de levensstandaard. En we mogen ons er geen illusie over maken: zolang het kapitalistische systeem niet in zijn geheel is opgeheven zijn de enigen die daar profijt uit trekken de patroon. En wanneer ge zegt: wij willen maar vier uur werken tegen een geringer loon of zonder sociale zekerheid of zonder machine of in een verlaten dorp of onze eigen weefsels spinnen dan betekent dat, ik herhaal het nogmaals, binnen het verband van de kapitalistische samenleving zoals die vandaag funktioneert, een geweldige verhoging van de winsten van het kapitaal en een geweldige vermindering van de inkomens, van de totale som van de arbeiders en bedienden. Dat is te zeggen, het betalen van de krisis door een gedeelte van de bevolking en niet door een verandering van de maatschappelijke struktuur.

We moeten daar tegen zijn, we moeten de reaktionaire kant, de inhumane kant, de demoraliserende kant duidelijk begrijpen. We moeten zeggen: de robots komen; dat is op zichzelf geen slechte zaak, de machine kan veel onsympathieke, mechanische, mensonterende arbeid opheffen op voorwaarde dat kreatieve arbeid voor iedereen mogelijk wordt, op voorwaarde dat de arbeidsduur voor iedereen radikaal verminderd wordt en in die zin is die halve werkdag niet alleen een antwoord op de sociale problematiek, maar ook een antwoord op een ekonomische dynamiek op lange termijn. Een konkreet voorbeeld - ik weet niet of het in de nederlandse kranten stond - maar een eerder rechts georiënteerd onderzoekersteam in Duitsland heeft berekend dat ge het aantal werkplaatsen in de Volkswapenfabriek zelfs bij een blijvende langzame groei van de afzet van auto's, hetgeen ik betwijfel, voor de komende twintig jaar enkel zult kunnen behouden als ge u niet beperkt tot de 35 uur. Als ge gaat naar de 30 uur, of nog minder, reeds in 1990. Dat is de logika van de technologische ontwikkeling, dat moeten we dus goed begrijpen en we moeten daar geen schrik voor hebben, dat is ekonomisch absoluut draagbaar zonder vermindering van het verbruik als we weggaan van een bepaald aantal kapitalistische kriteria. Zoals gezegd, als we afstand nemen van dat taboe van bedrijfsrentabiliteit en als we de zaken globaliseren op ekonomisch vlak, nationaal en internationaal.

Sparen ten kosten van toekomstige groei

Ik wil toch nog eindigen met een woord dat niet ekonomisch is omdat hier in de diskussie verschillende keren dat argument is gevallen - en ik ben het daar volledig mee eens - dat wij de kwestie van de arbeidstijdverkorting niet alleen mogen zien voor degenen die werken, of nòg werken, beter gezegd, maar dat we de uitkeringsgerechtigden moeten zien en alle gedeelten van de werkende klasse, ook degenen die buiten het lopende arbeidsproces zitten, op de een of andere manier, niet door eigen schuld of eigen wil, zijn buiten gewipt. Er is nog een breder gezichtspunt daarbij te betrekken. Vanuit langdurig, makro-ekonomisch gezichtspunt bekeken, vanuit het gezichtspunt met andere woorden van de doorsnee stijging van de arbeidsproduktiviteit, want daar komt het in laatste instantie op neer. Op lange termijn, dat is bij ekonomische vooruitgang is het totaal onredelijk en niet alleen onredelijk, is het onzinnig, ik zou bijna zeggen krankzinnig, van wat men nu overal in de westerse wereld aan het doen is. Te besparen op het gebied van het onderwijs, op het gebied van uitgaven voor de gezondheidszorg, op het gebied van infrastruktuur en openbare werken. Dat is ekonomisch totaal irrationeel, dat verlaagt de arbeidsproduktiviteit op lange termijn. De individuele patroon die alleen maar kijkt naar de belastingen die hij betaalt die ziet dat niet, maar dat is zijn enge horizon. Maar zelfs een burgerlijk ekonomist zou dat moeten zien. Hij zou moeten begrijpen dat in het rijkste land van de wereld, in Amerika, vandaag honderden bruggen niet meer funktioneren omdat men in de jongste vijf jaar de uitgaven op kommunaal, provinciaal, staats- en federaal vlak heeft beknot. Wat zijn de gevolgen daarvan?

De gevolgen zijn onmiddellijk ekonomisch! De transportkosten gaan de hoogte in en wanneer de transportkosten de hoogte ingaan daalt de arbeidsproduktiviteit, want dat moet ge daar allemaal bij betrekken. En hetzelfde is aan het gebeuren voor het onderwijs. Voor het eerst in de geschiedenis van de Verenigde Staten - dat stond in de New York Times - gaat de graad aan alfabetisatie achteruit! Ge moet begrijpen wat dat betekent voor de ekonomie. Dat betekent dat ofwel de ondernemers zelf, ofwel de regering grotere en grotere kosten gaan hebben voor het scholen van werkkrachten, want men heeft de kinderen leren schrijven, lezen en rekenen, niet uit redenen van filantropie, maar omdat de kapitalistische fabriek dat nodig heeft. En wanneer ge dat niet meer krijgt, vooral met een meer gesofistikeerde arbeidsorganisatie, dan gaat dat onmiddellijke gevolgen hebben voor de arbeidsproduktiviteit in het doorsnee bedrijf. Dat is wat men in het frans noemt 'économie de bout chandelle', dat is het sparen ten koste van de toekomstige groei. Zelfs vanuit zuiver burgerlijk ekonomisch standpunt bekeken is dat onzinnig. En we moeten dus op dat gebied geen minderwaardigheidskomplex hebben, niet denken dat wij egoïstische belangen van kleine groepen bevoorrechte arbeiders, zoals idioten het voorstellen, hier aan het verdedigen zijn, maar dat wij de algemene, werkelijke belangen van de werkende bevolking in haar geheel, nationaal en internationaal, van de ekonomische, sociale, morele vooruitgang verdedigen wanneer wij het standpunt innemen van een radikale vermindering van de arbeidsduur. (applaus)

Ernest Mandel (Foto 107 kb)

Rijn van der Horst (Foto 94 kb)