welkom
edities
inhoud

Vijf kommentaren

35 Uren zonder loonverlies, een begin.

Willem Agenant - Ik dacht het al op voorhand volstrekt eens te zijn met Ernest. Dat bleek te kloppen. Daarom een paar korte opmerkingen. Eerst over de ekonomische gevolgen van de krisis. Op basis van kracht en machtsvorming zou de vakbeweging arbeidstijdverkorting door moeten voeren. Zonder flexibiliteit en zonder inleveren. Voor inleveren zijn mensen niet te mobiliseren en flexibiliteit helpt de effekten van arbeidstijdverkorting weg te vloeien.

De huidige leiding van de Industriebond handelt volledig in strijd met het verhaal van Mandel. Zo wil ze - en in breder verband de hele FNV - jongeren dwingen te beginnen met 32 uur te werken. Dat leidt tot een gruwelijke segmentatie op de arbeidsmarkt. Mandel heeft dit sociale aspekt ondermijning van de klassesolidariteit genoemd.

Wim Jansen - Door de bestaande machtsstrukturen en de opstelling van de vakbeweging kan de 35 uur te gemakkelijk gunstig uitwerken voor de werkgevers. Naar mijn idee moet de kontrole van de arbeiders ervoor zorgen dat er een echte arbeidstijdverkorting komt. Bijvoorbeeld niet in uren uitgerekend per dag, maar arbeidstijdverkorting door de ene week vier dagen en de andere week vijf dagen te werken. Dat kan je kontroleren. En uiteraard met behoud van loon. Het is namelijk buitengewoon afschuwelijk wat er aan de hand is met de winstpercentages die op dit moment gemaakt worden. Een buitensporige uitschieter is nota bene de laatste tijd AKZO. Daar is wat betreft de arbeidstijdverkorting voor de arbeiders nauwelijks iets tot stand gebracht.

Wil Boute (Industriebond FNV, Amersfoort)

Er worden te weinig perspektieven gegeven, te veel geanalyseerd. Tegenstelling tussen Mandel en Krul kwam niet duidelijk genoeg tot uitdrukking, werd niet uitgediept uit angst om mensen die min of meer op één lijn zitten niet tegen de haren in te strijken. Er werd niet op de persoon gespeeld, terwijl dat nu wel nodig is.

Wat we daar tegenover moeten stellen is een strijd met en in de vakbeweging gericht op het mobiliseren van de mensen. Gericht op de politiek. En die politiek is op dit moment de sociaal-demokratie. Dat is momenteel de grootste politieke groepering en de leiders van die partij zullen nu hun verantwoordelijkheid moeten tonen. Dat gaat natuurlijk niet vanzelf; daar moet aan gesleuteld worden vanuit de basis.

Drastische ATV per dag

Alie Kuiper - Ik wil in het kader van wat Mandel gezegd heeft, ingaan op wat arbeidstijdverkorting specifiek voor vrouwen betekent. Arbeidstijdverkorting is door vrouwen al heel lang naar voren gebracht. Lang voordat de werkloosheid zoals we die nu kennen ontstaan is, allang voordat het binnen de vakbeweging en binnen de politieke partijen naar voren gebracht is. Waarom? Wel, als je het hebt over het recht op volledig en betaald werk voor vrouwen een achturige werkdag veel te lang is. Ik weet niet of jullie het affiche kennen van de Stichting de Wekker uit Utrecht; daar staat op: acht uur werken, acht uur vrije tijd, acht uur rust. Dan zie je bij het plaatje acht uur werken een vrouw die buitenshuis werkt, bij het plaatje acht uur vrije tijd een vrouw die het huishouden doet en bij het plaatje acht uur rust zie je een vrouw die voor de kinderen zorgt. Dat betekent dus dat, wil je dat vrouwen mee kunnen doen dan alleen maar werken en sloven, de arbeidstijd buitenshuis drastisch omlaag moet. Maar niet alleen de arbeidstijd buitenshuis, ook de tijd die vrouwen binnenshuis moeten door brengen moet drastisch verminderd worden. Daarom hebber vrouwen de eis van arbeidstijdverkorting altijd gekoppeld aan de eis van uitbreiding van de kollektieve voorzieningen, uitbreiding van de kinderopvang en aan de eis dat het overige huishoudelijke werk dat gedaan moet worden verdeeld wordt over mannen er vrouwen. In dat kader is het ook heel belangrijk om te zeggen da arbeidstijdverkorting niet alleen voor vrouwen doorgevoerd zot moeten worden maar net zo goed voor mannen, omdat ander: mannen geen aandeel kunnen hebben aan het opvoeden van kinderen, aan het doen van de huishoudelijke taken.

Maar met het toenemen van de werkloosheid is arbeidstijdverkorting een heel belangrijke eis geworden om het recht van vrouwen op betaald werk te kunnen realiseren. De geregistreerde werkloosheid onder vrouwen is gigantisch groot en dreigt nog groter te worden door het verdwijnen van banen waarin vrouwen werken met name door de automatisering die zich sterk doorzet. De niet geregistreerde werkloosheid onder vrouwen is nog veel groter. Vrouwen willen af van het sociale isolement en van de afhankelijkheid van het inkomen van de man.

Maar als je het recht van vrouwen op betaald werk gaat konkretiseren, is het werk verdelen over iedereen niet voldoende. Je moet dan ook iets zeggen over de banen die vrouwen dan moeten krijgen in het opvullen van de uren die vrijkomen. Daarom is het heel belangrijk dat de eis van positieve aktie die steeds meer bediskussieerd wordt binnen de vrouwenbeweging en ook binnen de vakbeweging, daaraan gekoppeld wordt. Positieve diskriminatie voor vrouwen bij de herbezetting van de vrijgekomen uren.

Een ander punt. Inleveren voor arbeidstijdverkorting betekent voor vrouwen dat ze nog steeds geen recht krijgen op een inkomen waar ze zelfstandig van rond kunnen komen. Een inkomen dat nodig is om je eigen leven in te richten. En het ideaal voor een heleboel mensen lijkt wel te zijn de deeltijdbaan voor man en vrouw - met een deeltijdloon - die samen een gezinsinkomen verdienen en die samen zorgen voor de opvoeding van de kinderen en het hele huishouden. Wat je met zo'n ideaal bereikt is financiële afhankelijkheid van mensen van elkaar en met name financiële afhankelijkheid of een voortzetting van de financiële afhankelijkheid van vrouwen van mannen. Dat betekent ook dat je zegt: we gaan korter buitenshuis werken, maar dan kunnen we lekker langer binnenshuis gaan sloven. En dat is nou net niet de bedoeling van de eis zoals de vrouwenbeweging die in eerste instantie gesteld heeft. Nou, over de herbezetting van de vrijgekomen plaatsen bij arbeidstijdverkorting wordt op dit moment amper meer gepraat. Er wordt gepraat over arbeidstijdverkorting als middel om de werkloosheid niet zo groot te laten worden. En in dat kader wordt gepraat over positieve diskriminatie van vrouwen bij ontslag. Wordt er over gepraat vrouwen in dienst te houden en mannen te ontslaan. Ik vind dat een heel gevaarlijke ontwikkeling. Ik vind dat een uitspelen van vrouwen tegen mannen en ik vind het heel belangrijk daar niet in te trappen. Want waar je voor op moet komen is geen ontslagen voor vrouwen èn geen ontslagen voor mannen. Maar voor een arbeidstijdverkorting met behoud van loon. Want alleen als je een ieder op de eisen kan krijgen tegen de ontslagen van iedereen, voor arbeidstijdverkorting, voor herverdeling van het werk dan is dat de enige manier om dat te realiseren. En ik schrik van diskussies in de vakbeweging waarbij erover gepraat wordt om vrouwen positief te diskrimineren bij ontslag. Omdat dan de mannen terecht in opstand komen en zeggen: ik ga het werk waar ik al 25 jaar zit niet inleveren. Dat moet ook de diskussie niet zijn. (applaus)

Tot slot iets over de invulling van de arbeidstijdverkorting zoals die nu gestalte krijgt: langere vakanties, roostervrije dagen, enzovoorts. Al die dingen lossen niets op wat betreft het ontlasten van vrouwen van de dubbele dagtaak die ze hebben. Daarvoor is nodig een drastische verkorting van de arbeidsdag. Dat is dan ook de reden dat we de diskussie over de vijfurige werkdag heel serieus moeten nemen. Zo'n drastische arbeidstijdverkorting kan pas tegemoetkomen aan de herverdeling van het werk dat er is over het aantal mensen dat wil gaan werken. Natuurlijk, de eerste strijd nu is voor de 35-urenweek, voor een zevenurige werkdag. Maar daar moeten we ons niet blind op staren. We moeten toe naar de vijfurige werkdag.

Metaalakkoord beter dan we vreesden

Henk Krul - De bond waarbij ik werkzaam ben verlangt een 32-urige werkweek in 1990 en een 36-urige in 1986 en inmiddels zijn we aan het realiseren in de belangrijke kontrakten de 38-urige werkweek. Arbeidstijdverkorting, werk delen is natuurlijk niet een afzonderlijk deel van het vakbondsbeleid. Het staat in samenhang met bijvoorbeeld de schrijnende diskussie rond het 1 juli-pakket over de sociale zekerheid en de hele loonvormings- en koopkrachtontwikkeling. De eisen kun je niet isoleren. Als je vanuit de vakbeweging iets wil doen aan de positie van de uitkeringsgerechtigden, dan heeft dat konsekwenties, ook voor je eigen eisenpakket. Dat betekent dat premies opgebracht moeten worden. Het rechtse kabinet-Lubbers draait het om en lonkt naar de werkenden met een koopkrachtverbetering - minder premie betalen, minder fiskale opbrengsten - en bedreigt de uitkeringsgerechtigden met nog verder inleveren. Arbeidstijdverkorting in relatie tot loonvorming is ook nadrukkelijk aanwezig in een situatie waarmee een kollega in mijn distrikt te maken heeft, bij Shell. Loon is niet vies, maar we moeten wel oppassen dat de werkgevers en met name die paar grote jongens daaronder de verdeling die toch in de samenleving dreigt nog eens heel scherp willen gaan neerzetten. Door in kapitaalintensieve bedrijven die het best kunnen betalen, waar het niet zo interessant is of er 2 of 3% meer loon gegeven wordt, eisen tot arbeidstijdverkorting proberen af te kopen en te blokkeren, maar tevens de uitkeringsgerechtigden veel ruwer aan te pakken. Dat is samenhang in beleid van de vakbeweging die in de dagelijkse realiteit staat, die daarin keuzen moet durven maken.

We zitten nu in de richting van de 38 uur. Nog lang niet genoeg om daadwerkelijke klappen uit te delen aan de werkloosheid. Inmiddels ligt er een aantal akkoorden in de metaal. Geen diskussieloze akkoorden, maar de richting van arbeidstijdverkorting is ingeslagen. De herbezetting waar het eigenlijk om gaat is echter veel te mager.

In het metaalakkoord, dat er beter uitziet dan we gevreesd hadden, zal op ondernemingsnivo de inroostering van de arbeidstijdverkorting in blokken gestalte moeten gaan krijgen, met als uitgangspunt maximale herbezetting te realiseren. En gelukkig, in het kader van het zeggenschapsgevecht is er veel in het overleg dat vastgesteld dient te worden door de werkgever. Dus in feite een vetorecht van de ondernemingsraad bij de vaststelling van het grootste deel van de arbeidstijdverkorting.

Die magere herbezetting moet dan ook bij de onderhandelingen op het bordje van de ondernemers neergelegd worden. Dat zou volgens mij moeten gebeuren door de onderhandelingsruimte te formuleren uit een zekere prognose van de prijsstijging, meer naar duits model. Niet als een mechanisme achteraf, maar een prognose vooruit en tegelijkertijd meenemen de produktiviteitsstijging. Die diskussie moeten we konkreet in de bedrijven voeren. Niet te veel praten over allerlei modellen met een opstapeling van wensen en verlangens, maar na gevechten in de onderneming komen tot overeenkomsten met de werkgevers en de overheid, want ook die spelers op het tapijt zullen het mee waar moeten maken.

Looneis voor lager betaalden

Lodewijk de Waal - Centraal stellen van de arbeidstijdverkorting is ook het uitgangspunt voor de Dienstenbond. Wij hebben juist in onze organisatie datzelfde nog iets verdergaand geformuleerd in de zin van een 25-urige werkweek als uiteindelijke doelstelling. (applaus) De andere helft van de problematiek is de kwestie van het behoud van loon. De vraag is dan hoe kunnen we met elkaar, de vakbeweging en de linkse beweging, de macht opbrengen om dat te realiseren. Dat breng je niet op door eisen op korte termijn te stellen die voor de mensen in de bedrijven volstrekt utopisch zijn. Ik denk dat je altijd een aansluiting moet blijven vinden bij wat mensen realiseerbaar achten. En dat kan best een stuk verder gaan dan wat rechtse politici en werkgevers beweren.

Een tweede element is: wat is het offensief en de strategie van de werkgevers. Het offensief is duidelijk: men vindt inleveren noodzakelijk. Het inleveren gaat in de volgende kontrakten waarschijnlijk naar het inleveren van nominaal loon, wat de werkgevers betreft omdat ze vinden dat de slag om de prijskompensatie wel gestreden is. De strijd zal gaan om flexibilisering van arbeidsvoorwaarden en arbeidstijd en de werkgevers zullen verderop de proppen komen met deeltijdarbeid in de vorm van arbeidstijdverkorting met recht evenredig inleveren van loon. Ik denk dat de vakbeweging er goed aan doet om op die punten een heel nadrukkelijke verdedigingslinie op te trekken en er heel hard strijd voor te leveren dat daarop geen koncessies gedaan worden. Ik denk dat dat de defensieve kant van de strijd om de arbeidstijdverkorting zou moeten zijn. Aan de offensieve kant staat de strijd om het je toeëigenen van zoveel mogelijk van de produktie en van de produktiviteitsstijging.

Dat zou volgens mij de inzet van de vakbeweging moeten zijn voor een 35-urige werkweek in de volgende kontraktperiode. Het trajekt van de vakbeweging zal zich namelijk altijd in perioden van twee jaar afspelen. Omdat dat de langste periode is die wij in kontrakten kunnen overzien. Als je dat als uitgangspunt neemt, kijkt naar wat de prognoses zijn van de produktiviteitsstijging en ekonomische groei dan denk ik dat je niet veel verder kunt komen dan een arbeidstijdverkorting van 3 of 4 uur per kontraktperiode van twee jaar.

Ik denk dat dit niet direkt het behoud van loon in gevaar hoeft te brengen, gezien de stijging van de produktiviteit door het achterblijven van de herbezetting vanwege de effekten van de automatisering. Dat levert op zich een voldoende saldo om de 35 uur met behoud van loon door herstel van de prijskompensatie te realiseren. En òf we het dan ook realiseren is niet zozeer een kwestie van rekenkunde, maar van machtsvorming door de vakbeweging. Ik denk dat wij daar in Nederland bovendien nog bij zouden moeten doen, dat er rond Prinsjesdag het kabinet met verslechtering van de inkomenspositie van de lager betaalden komt, zodat een looneis te uiten in centen voor het volgend jaar een realistische - aanvulling zou kunnen zijn op het pakket dat ik net noemde.

Alie Kuiper (foto, 80 kb)