welkom
edities
inhoud

Buitenland - Zuid-Afrika

Krachtmeting bij mijnstaking

Mijnwerkers in Zuid-Afrika werken in miserabele omstandigheden en verdienen weinig. In bijna alle belangrijke landen met mijnen verdienen mijnwerkers meer dan arbeiders en arbeidsters in de industrie. In Polen bijvoorbeeld ontvangen mijnwerkers twee keer zoveel als hun kollegaas in de industrie. In Groot-Brittannië ontvangen mijnwerkers 20 procent meer.

In Zuid-Afrika, waar de mijnen het diepst en heetst zijn en tot de gevaarlijkste in de wereld behoren, verdienen mijnwerkers een kwart minder dan hun kollegaas in de industrie. Volgens het Buro voor Marktonderzoek van de universiteit van Zuid-Afrika verdient meer dan de helft van de mijnwerkers zo weinig dat ze onder de armoedegrens zitten.

Ondernemers beschuldigen de NUM er van bewust verkeerde informatie te verspreiden om de aktie voor hogere lonen te rechtvaardigen. Volgens een ekonomies adviseur van de ondernemersorganisatie in de mijnen 'is er een belangrijke stijging geweest van het minimumloon voor ongeschoolde en halfgeschoolde arbeiders tussen 1975 en 1986. De feitelijke stijging bedraagt in die periode 32 procent.' De datum die genomen wordt om het loon van vorig jaar mee te vergelijken, is echter zeer dubieus. Net voor een moment met een flinke loonstijging. In het begin van de zeventiger jaren vond er een belangrijke verhoging van het minimumloon plaats. De tijd was er dan ook wel rijp voor, omdat sinds het einde van de Boerenoorlog in 1902 het loon van de mijnwerkers niet meer was gestegen.

Het belangrijke jaar is 1983, toen de NUM voor het eerst met de Kamer voor de Mijnen - de ondernemersorganisatie - onderhandelde. Na deze onderhandelingen stegen de lonen. Maar in 1986 was het werkelijke loonpeil, waarin inflatie wordt meegeteld, al weer gedaald tot onder het nivo van 1983. Een stijging van 30 procent, die de NUM eist, zou het gemiddelde loonpeil iets boven dan van 1983 brengen.

Hoge inzet

Mono Badela, journalist, schrijft na een bezoek aan de stakende mijnwerkers in Randfontein: 'Ik werd getroffen door de enorme discipline die ik aantrof bij de mijnwerkers. Er werd geen alkohol gedronken, er is geen geweld, geen intimidatie van anderen, geen lawaai - alleen zo nu en dan het gezang van vrijheidsliederen.' De enorme vastberadenheid van de mijnwerkers valt op.

De mijnwerkers lieten hun vastberadenheid al vorig jaar, na de mijnramp in Kinross, zien. De herdenkingsplechtigheden liepen uit op een staking van meer dan 300.000 mijnwerkers. Bij Kinross stierven 117 mensen en raakten nog eens 235 mijnwerkers ernstig gewond na een ongeluk met polyurethaan. Dit gas dat in de zuidafrikaanse mijnen wordt gebruikt, is in prakties alle landen verboden.

Volgens opgave van het Ministerie van Mineralen en Energie stierven 800 mijnwerkers door ongelukken in de mijnen. Twintig op de duizend mijnwerkers lopen de kans op een ongeluk met dodelijke afloop. 'De bazen zullen altijd de winsten voor laten gaan op veiligheid', gaf Jay Naidoo, algemeen sekretaris van COSATU, als kommentaar op het ongeluk bij Kinross.

Voor de stakende mijnwerkers is de veiligheid inzet in het stakingskonflikt. Ze eisen betere en veiligere arbeidsomstandigheden en een verhoging van de toeslag op onveilig werk.

Liberaal?

Het leeuwedeel van de 340.000 stakende mijnwerkers is in dienst van de gigant Anglo American. Deze onderneming hoort tot de grootste in de wereld. Haar bezit in Zuid-Afrika is enorm - samen met drie andere ondernemingen heeft ze bijna 80 procent van de beurs van Johannesburg in handen. Anglo American stelt zich liberaal op. Evenals andere grote bedrijven - meestal multi-nationals waaronder Shell - benadrukt zij het belang van het afschaffen van apartheid. De opstelling van de ondernemers, georganiseerd in de Kamer voor de Mijnen, was tijdens de staking niet liberaal. Stakers werden geïntimideerd door geweld van de veiligheidspolitie (politie ingesteld door de bedrijven zelf). Bij akties tussen stakers en politie zijn acht doden en vele gewonden gevallen. Anglo American ging als eerste mijnwerkers ontslaan. Deze taktiek had als voordeel dat een aantal niet rendabele schachten gesloten konden worden. Maar ook al zijn er in totaal 48.000 mijnwerkers ontslagen, de mijnondernemingen kunnen niet zonder meer nieuwe arbeiders in dienst krijgen op de funkties van ontslagen geschoolde arbeiders.

De NUM is zich zeer bewust van de beperkingen van Anglo. De vastberadenheid van de stakers nam niet af nadat er 48.000 ontslagen waren.

Een veel groter probleem voor de NUM was het op gang brengen van de staking bij de goudwinning. Bij Gold Fields, waar zo'n 75.000 arbeiders werken, kreeg de NUM geen toegang tot de mijnen en is de vakbeweging door de enorme repressie al vele malen buiten de deur gezet. Vakbondsleden werden gewoon ontslagen.

Ondanks de ruim 340.000 stakers die de NUM op de been bracht, ontwikkelde de staking onvoldoende kracht door het uitblijven van massale aktie in de strategiese sektor van de goudwinning.

Meer stakingen

De mijnwerkersstaking trekt veel aandacht. De afloop van deze staking is van groot belang. Voor de arbeiders omdat het gevecht voor een loon om van te leven werkelijke inhoud krijgt. Het kongres van zuidafrikaanse vakbonden COSATU, waar de NUM bij aangesloten is, voert in alle sektoren kampanje voor een loon om van te leven. Als de NUM 30 procent loonsverhoging bewerkstelligt, is dat een werkelijke loonsverhoging boven inflatie.

De ondernemers in de mijnen hebben er veel belang bij de staking van de mijnwerkers in toom te houden. De vakbeweging heeft dit jaar belangrijke vooruitgang geboekt en is in opmars. Bij de spoorwegen heeft de spoorwegarbeidersvakbond, eveneens aangesloten bij COSATU, met sukses een staking kunnen beëindigen. Het konflikt bij de spoorwegen speelde een belangrijke rol, omdat het juist voor de verkiezingen in mei dit jaar naar een hoogtepunt ging. De toen 16.000 ontslagen arbeiders zijn allemaal weer in dienst genomen door de spoorwegonderneming.

Al eerder dit jaar bereikte een COSATU-bond een overwinning bij het grootste winkelketenbedrijf in Zuid-Afrika, OK Bazars. Na een harde staking van tien weken dwong de bond een loonsverhoging van 30 procent af. De staking in de mijnen vindt plaats op een moment dat het zelfvertrouwen van de vakbeweging groeit. Daarom zijn de ondernemers er extra op gebrand de opmars te stuiten.

Aan de andere kant voelen de ondernemers weinig voor hulp van Botha. Inmenging van de regering Botha maakt het risiko alleen maar groter dat konflikten op de bedrijfsvloer politieke konflikten worden: de vakbeweging tegen het racistiese bewind. Toch is er een probleem voor de ondernemers, want het zijn niet alleen de mijnwerkers die staken. Meer dan een half miljoen mensen in verschillende sektoren zijn in staking. Bijvoorbeeld ongeveer 20.000 mensen bij de posterijen voor hogere lonen en betere arbeidsomstandigheden. In de metaalindustrie dreigt nog steeds een enorme staking voor een loon om van te leven. In juli is de staking, waaraan meer dan 100.000 mensen meededen, afgeblazen na een verbod van de staking door Botha. Bij SASOL, waar olie uit steenkool wordt gewonnen, staken 15.000 mensen. In een aantal andere sektoren zijn ook stakingen gaande. Belangrijke reden voor de onrustige situatie in Zuid-Afrika is de gegroeide kracht van de vakbeweging en dan met name COSATU. De noodtoestand heeft de vakbeweging minder aangetast dan een aantal andere organisaties, zoals politieke organisaties. De strijd heeft zich gedeeltelijk verplaatst van de zwarte woonoorden naar de bedrijven.

Trekarbeid

Een andere belangrijke oorzaak voor de onrust heeft te maken met een direkt gevolg van apartheid. Veel van de arbeiders en arbeidsters in staking zijn migranten of trekarbeid(st)ers. Hun eigenlijke woonplaats is op het platteland of in één van de thuislanden. Voor het werk zijn deze mensen ondergebracht in tehuizen bij de werkplek. Het is een systeem dat kenmerkend is voor apartheid; immers, als zwarte heb je geen recht te wonen waar je wil. Alle mijnwerkers zijn trekarbeiders.

De situatie op het platteland en in de thuislanden is er verslechterd. Er is veel droogte, er leven veel werklozen, en er is een duidelijke verarming aan de gang. Opvallend is bijvoorbeeld dat de kindersterfte op het platteland in Zuid-Afrika één van de hoogste is in de wereld. De zeer strijdbare en vastberaden houding van arbeiders en arbeidsters heeft onder andere deze krisis als achtergrond.

Freedom Charter

De mijnwerkersbond is zich bewust van haar eigen rol als vakbond. Algemeen sekretaris Cyril Ramaphosa omschrijft het als volgt in een interview naar aanleiding van het kongres van de mijnwerkersbond: 'Tegenwoordig zeggen onze mensen dat de eisen die naar voren worden gebracht in het Freedom Charter - het handvest van de vrijheid - onmiddellijke eisen zijn: apartheid moet verdwijnen. Je vraagt een arbeider of arbeidster in een mijn of fabriek, wat wil je? En ze zullen ongetwijfeld naar voren komen met de eisen die in het Freedom Charter staan. Hun eisen zijn gericht op de onmiddellijke zaken en wij vinden dat we ons daarop moeten koncentreren in onze strijd. De andere doelen komen op als we doorgaan en dat betekent niet dat er een gat is tussen nationale bevrijding en socialisme. Beide zaken staan duidelijk op de agenda als we de situatie in ons land willen veranderen.'

De NUM heeft een radikale stellingname en wil niet alleen apartheid afschaffen, maar wil gelijkertijd socialisme vestigen. De NUM aksepteert geen vrijheid van ondernemen. En dat is wat de ondernemers in de mijnen beangstigt.

Richard Bastiaans (Voedingsbond FNV)

STEUN DE NUM:
- giro 136000 'Wij en Zij',FNV;
- giro 26655 Komitee Zuidelijk Afrika en Anti-Apartheidsbeweging 'Steun NUM';
- brieven naar: NUM, 4th fioor COSATU Building, 268 Jeppestreet (Corner End Street), Johannesburg 2001, South Africa.

Foto 1 (363 Kb)

Foto 2 (171 Kb)