Redactioneel

Gidsland in zedelijk herstel

Geplukt van de Amsterdamse Dappermarkt, nog steeds een openbare leerschool voor praktische wijsheden.

"Een antifraude instituut, hoe zo?"
"Nou, dat alles eerlijker gaat."
"Ik zie de koppen al voor me: 'fraude in het antifraude instituut'!"
"Dat kan niet, want ze mogen geen winst maken."
"Hoe maken anderen die winst dan?"
"Dat doet er niet toe, want het mag volgens de wet."

Het economisch liberalisme van de negentiende eeuw werd geleidelijk door de arbeidersbeweging getemd door haar controlerende tegenmacht en door rechten en wetten. Daarbij een beetje geholpen door de verlichters die vreesden dat het kapitalisme geen lang leven meer beschoren zou zijn.

Het neoliberalisme van de laatste twintig jaar, met in de rug de stevige wind van de globaliserende economie, streefde naar een revanche. In hoog tempo werd de vrije markt tot de maat van het leven en denken verheven. Verrijken en graaien werden bijna synoniem. Evenals onderlinge afspraken maken en corruptie. Fraude werd pas een probleem wanneer het buiten de eigen kring in de openbaarheid kwam. Een nieuwe generatie verlichters schreef columns en genoot van de individualisering. Ze wees op van alles, maar niet op de oorzaken. Tot afremmen kwam ze niet. Veel ernstiger was echter de verzwakking van de tegenbeweging, waarin slechts kleine minderheden zich nog tegen het kapitalisme keerden. Voor de neoliberalen werd het dus 'remmen los'. Aangevuurd door derde huis, soapsterren en vastgoedsucces handelden ze steeds roekelozer. Ook topmanagers werden flex-werkers, zonder binding aan het bedrijf volgden ze de aandeelhouders in het korte gewin.

In deze overmaat en verschuivende machtsverhoudingen diende zich een tweede op revanche beluste groep aan. Zonder de economische grondslag van het neoliberalisme te betwisten, werd ideologische restauratie gepredikt. Aan de koopman werd een dominee toegevoegd. Het "Ethisch reveil" en "Nederland is ziek" van de voorgangers kregen een neoconservatieve jas met populistische lintjes als 'fatsoen moet je doen' en 'de politieman moet ook tussen je oren zitten'. Nederland als verderfelijk voorbeeld van ongebondenheid en tolerantie moest gidsland worden van zedelijk herstel en een moraal van orde, tucht, vaderlandsliefde en kuisheid. Want van kleine krabbelaar tot Ahold, bouwwereld en UWV kampt Nederland met een 'bedenkelijk normbesef'. Eigenbelang mag de gemeenschap niet langer schaden, ondernemersgedrag valt onder een code en de aandeelhouder heeft baat bij transparantie en integriteit. En dit alles volgens het handboek van de Grote Pedagoog 'wie niet horen wil, moet voelen'.

Laten we de overvolle gevangenissen, beveiligingscamera's en uitzettingscentra buiten beschouwing, dan zullen de Amerikaanse straffen voor zondigende managers beantwoord worden door wat heet 'risicocompensatie'. Wie het kapitalisme netjes maakt en houdt, zal transparant en integer beloond worden. Alleen dan kunnen excessieve winsten en beloningen gerechtvaardigd worden. En voegde voorzitter Schraven van VNO-NCW daaraan toe: 'wie van de regels afwijkt, heeft daar altijd een uitleg voor'.

Redactie