Rondvraag en andere berichten

Herinnering aan Fernanda van Hamersveld

Zondag 16 december vorig jaar overleed Fernanda van Hamersveld op 76-jarige leeftijd. Ze was bij de oprichting van Solidariteit betrokken en vanaf het begin lid van de redactieraad. Nummer 100 was nog geen dag uit en Frernanda belde: "ik ben best een beetje trots."

Als dochter van ouders die in 1919 lid van de CPN werden en in wier boekhandel het illegale hoofdbestuur van de partij tijdens de Tweede Wereldoorlog regelmatig vergaderde, deed ze in haar schooltijd op het Lyceum in het weekeinde koerierswerk fietsend met de kopij van de Waarheid van Utrecht, naar Amersfoort, Hilversum en Amsterdam. Na haar eindexamen in 1944 wijdde ze zich geheel aan het verzetswerk. "Ik heb nooit dat 5 mei gevoel gehad. Ik kijk naar alle feestelijkheden, omdat ik er anders over wil denken, maar ik raak het niet kwijt. Op 4 mei vul je namen in, op 5 mei blijven de namen staan. En degenen die voor koningin en vaderland hadden gestreden, hadden koningin en vaderland weer. Wij kregen het kapitalisme terug. Na verloop van tijd waardeer je dat je weer kunt doen wat je wilt, je hoeft nergens meer voor op te passen. Maar dat vredesgevoel ken ik niet."

Altijd lid van de bond geweest, was Fernanda actief in de ABVA gedurende de 26 jaar dat ze als telefoniste bij de PTT werkte; tien jaar lid van het afdelingsbestuur en nauw betrokken bij de oprichting van de groep ABVA-vrouwen en de erkenning daarvan in de bondsstructuur. Ooit verbond ze tijdens de avonddienst de telefoons van gevluchte ANC'ers in Amerika, Engeland, Schotland en Duitsland. Een telefonische vergadering. "Ik heb mijn toestel wel opengehouden, maar niet meegeluisterd. Ook onder dwang moest ik er niets van kunnen vertellen." Om een staking van buschauffeurs in Utrecht mogelijk te maken, het waren ambtenaren die niet mochten staken, verhinderde het afdelingsbestuur met een autowrak en ketting dat de bussen konden uitrijden. "Om vier uur 's nachts stond ik bij de brug om te kijken of het wrak gebracht zou worden. De ketting heb ik ook om het hek gelegd. Alles werd gefotografeerd om de bewijzen in handen te hebben dat de chauffeurs niets anders konden dan binnenblijven."

Ook in deze citaten - afkomstig uit een portret dat Hans Fransen van de Putte voor Solidariteit maakte (juli 1999, nummer 91) - is te lezen dat het oorlogs- en verzetsverleden het leven van Fernanda gestempeld heeft. Naar eigen idee heeft ze er "min of meer" mee afgerekend diep in de jaren tachtig na vele therapeutische gesprekken.

Mij staat nog helder voor ogen hoe ze in 1984 reageerde op ons verzoek de eerste lezersconferentie van Solidariteit voor te zitten. Ze was verbaasd. Toen we haar vroegen, zou je het kunnen en willen, was het kalme antwoord: "ja maar, natuurlijk". En ze deed het op een krachtige en warme manier.

Hans Boot

Amsterdamse vrijplaatsen

Het was misschien niet de bedoeling van het onderzoek naar vrijplaatsen in Amsterdam een spannend boek te maken. Maar met een beetje verbeeldingskracht lukt dat al lezend gemakkelijk. Op het hoogtepunt van de kraakbeweging waren er zoveel speculatiepanden omgebouwd tot vrijplaatsen dat toch even een heel ander imago van Amsterdam in de steigers stond. In de vrijplaatsen kon je heel direct je eigen idealen realiseren zonder je te hoeven invechten in een bureaucratische politieke partij of een vakbond die beheerst wordt door angsthazen. Zonder noemenswaardige investeringen werden buurtvoorzieningen geschapen, producten vervaardigd en netwerken tussen gelijkgestemden gesponnen.

Natuurlijk liet het kapitalisme zich niet zo maar oprollen. De staat (lees: gemeentebestuur) en de justitie van 'law and order' hebben veel teruggebracht tot burgerlijke verhoudingen. Bovendien stond de verdeeldheid onder antikapitalisten het gloren van een sociale stad behoorlijk in de weg.

Als je alleen al de lijst van werkplaatsen overziet waarin directe hulpverlening, politieke actiegroepen en belangenorganisaties zijn ondergebracht, wordt het maatschappelijk belang van de vrijplaatsen overtuigend aangetoond.

Het vrije imago dat toen ontstond, oefent nu nog zo veel aantrekkingskracht uit dat yuppen uit de hele wereld in Amsterdam willen wonen en werken en bereid zijn daar astronomische huren voor te betalen waarmee heel wat speculanten hun grachtengordelpandjes, snelle autootjes en snoepreisjes financieren.

Het kapitaal vocht terug, maar ook binnen de kraakpanden ging het er hier en daar stevig aan toe. In hoeverre mocht een apolitiek produceren van (meestal) kunstnijverheid de boventoon voeren over de meer sociale functies? Wie was verantwoordelijk voor het reilen en zeilen van het pand? Was het toegestaan een gezinnetje te beginnen dat veel ruimte innam voor weinig geld?

Al met al krijgen we een boeiend beeld van een bijzondere, politieke geschiedenis en voor degenen die nog hoop hebben, het boek staat vol tips hoe een vrijplaats op te zetten.

Laat 1000 vrijplaatsen bloeien. Onderzoek naar vrijplaatsen in Amsterdam. Uitgever: De Vrije Ruimte, Bilderdijkstraat 16F, 1053 KP Amsterdam - e-mail: info@vrijeruimte.nl