welkom
edities
inhoud

Onderwijsstaking, een terug- en vooruitblik

De landelijke onderwijsstaking van november is uniek in de geschiedenis van de onderwijsvakbonden. Gebroken werd met het demonstratieritueel op het Haagse Binnenhof. Centraal geleide demonstratie-ve bijeenkomsten maakten plaats voor honderden aktie-initiatieven op scholen, in buurten en steden. Massaal maar passief af reageren van verontwaardiging werd vervangen door aktief verzet tegen de talrijke onderwijsbezuinigingen van de regering van oud(?)-ondernemers Lubbers en Van Aardenne.

HET ONDERWIJS LEERT STAKEN

Kenmerkend voor de stakingsweek was dat in de verschillende sektoren van het onderwijs zelf-georganiseerde akties werden gevoerd tegen het Colijnse rampenplan van Deetman. Zo werd in Amsterdam bijvoorbeeld door het buitengewoon onderwijs (voor lichamelijk en geestelijk gehandikapte kinderen) een protest-monument onthuld tegen: het zelf laten betalen door ouders van het schoolbusvervoer, vervanging van zieke leerkrachten pas na tien dagen afwezigheid, verhoging van het aantal leerlingen per groep, beperking van het schoolzwemmen. Door het volwassenen-onderwijs (o.a. de moeder-mavo) werd een aktiedag georganiseerd tegen de verhoging van het kursusgeld en de beperking van de toegankelijkheid van het onderwijs. Verder werden de akties verbreed door de direkte deelname van ouders, die de kinderopvang organiseerden, scholen bezetten en kruispunten blokkeerden. Ook leerlingen en studenten toonden op allerlei manieren hun solidariteit, brachten hun eigen onderwijsbelangen in en riepen niet-stakende leerkrachten op tot deelname aan de staking.

De frontale aanval op de verworvenheden van het onderwijs is dus beantwoord met akties van een ongekende omvang. Een grote stap voorwaarts in een sektor, die zeker waar het stakingsakties betreft een geringe strijdtraditie kent. Een doorbraak uit het isolement van de stille gesloten school, die naar binnen gekeerd met veel geimproviseer en opofferingen de bezuinigingsgolf tracht op te vangen. De school die tot nu toe vrijwel stilzwijgend haar steeds ingewikkelder wordende funkties vervult (de school als voorportaal voor de werkloosheid) met een schrikbarend hoog ziekteverzuim en veel mensen die voor hun zestigste jaar opgebrand zijn.

DE TWEEDE KAMER: EEN STRAF

Inmiddels is bekend dat deze brede stakingsbeweging door de Tweede Kamer, onder aanvoering van CDA en VVD, is afgestraft. Het verdeel- en heersprincipe heeft weer toegeslagen. De ekstra korting voor onderwijsgevenden is opgevoerd tot 1,85% en het niet-onderwijzend personeel (o.a. konciërges, administratief en technisch personeel) dat minder verdient dan 3.066 gulden bruto, blijft gespaard. Het Deetmanverhaaltje dat het om het dichten gaat van een begrotingsgat van 278 miljoen is ontluisterd, want de kortingen gaan door tot 1997 (!). Weliswaar aflopend, afhankelijk van het bezuinigingseffekt van een nieuwe salarisstruktuur; een systeem van funktiewaardering met een brede, minder verdienende basis en een selekte, goed verdienende top, plus de daarbij behorende uitbreiding van de hiërarchie. De vele andere bezuinigingen staan nog op de agenda van de Tweede Kamer. Voorlopige konklusie: een op zichzelf sukcesvolle staking, echter zonder direkt sukces.
Zat er en zit er in de toekomst meer in?

EEN KRITISCHE TERUGBLIK EN HOE VERDER

Zonder te willen beweren dat onderstaande kritische lessen uit de stakingsweek sukces hadden verzekerd en zullen verzekeren, bevatten ze naar onze overtuiging mogelijkheden om de strijd in het onderwijs en in andere sektoren te versterken. Om te voorkomen dat we het schoolmeesterachtig achteraf beter zouden weten, beperken we ons tot de kritiek en de daaruit voortvloeiende iniatieven die tijdens de stakingsweek naar voren zijn gekomen.

1. Verbreding van de eisen
De inzet van de staking is beperkt gebleven tot "weg met de ekstra korting van 1,65%". Deze beperking tot de op zich terechte loon-eis is door veel vakbondsleden gekritiseerd. Hun belangrijkste argument was dat de overige bezuinigingsmaatregelen minstens zo ingrijpend zijn en op deze manier gerechtvaardigd lijken te worden. Van bijvoorbeeld de volgende uitbreiding van de eisen zou een grotere mobiliserende kracht kunnen uitgaan:
* tegen iedere aantasting van de werkgelegenheid in het onderwijs,
* tegen iedere aantasting van de kwaliteit van het onderwijs,
* tegen iedere aantasting van de toegankelijkheid van het onderwijs.
(Een advertentie in de Volkskrant van 12 november 1982 met een dergelijke inhoud werd door ruim 500 leden van onderwijsbonden ondertekend.) Door initiatieven aan de basis van de staking werd geleidelijk de verbreding van de eisen tot stand gebracht.

2. Overwaardering van het overleg
De 1,65%-ekstra-korting moest en zou vóór 1 januari 1983 door Deetman door de Tweede Kamer gejaagd worden. Voor overleg met de leiding van de onderwijsbonden had hij nauwelijks tijd. Bij allerlei gelegenheden heeft de vakbondsleiding hierover haar verontwaardiging uitgesproken. "Er is niet eens behoorlijk overleg geweest. Het overleg is tot een lachertje gemaakt."
Was dan toch de stakingsweek vooral een antwoord op het beschadigde overleggevoel van de vakbondsleiding? Werd daarom de eis beperkt tot die 1,65%? Kunnen wij niet eens eindelijk de tijd nemen om dat overleg op te zeggen? Of zal Deetman het overleg herstellen en de reeks maatregelen op ander half na aanvaardbaar weten te maken?

3. Uitsluiten van stakers
Deelname aan de staking voor ABOP-leden was alleen mogelijk wanneer 2/3 van de ABOP-leden wilde staken. Hoewel deze richtlijn de diskussies op scholen bevorderd heeft, zijn hierdoor veel mensen die individueel wilden staken, uitgesloten. De stakingskas bleef immers voor hen gesloten. Met name gold dit voor scholen buiten de grote en middelgrote steden. Zo is een mogelijkheid tot een algemenere mobilisatie verloren gegaan.

4. ABVA/KABO-leden in de kou
Niet-onderwijzend personeel wordt vooral door de ABVA/KABO georganiseerd. Over hun mogelijkheid tot deelname aan de staking heeft veel onduidelijkheid bestaan. De informatie-voorziening was gericht op het onderwijzend personeel. Van ABVA/KABO-initiatieven hebben zij weinig gemerkt. Telden ze mee voor die 2/3 meerderheid? Konden ze individueel staken? En dit terwijl bijvoorbeeld op de administraties van sociale akademies een aanzienlijk deel van de arbeidsplaatsen, vooral bezet door vrouwen, binnen vijf jaar via natuurlijk verloop moet verdwijnen.
Als er op centraal nivo tussen de bonden afspraken zijn gemaakt, dan is daar beneden in de bonden weinig van bekend geworden. Van de opgetreden verdeeldheid hebben CDA en VVD in ieder geval goed gebruik gemaakt.

5. Akties scholieren miskend
Zogenaamd wetenschappelijk onderzoek in Nijmegen heeft uitgewezen dat leerlingen in het voortgezet onderwijs verrechtsen, zo niet fascistoïde opvattingen hebben. Zo'n onderzoek slaat bij een groot deel van de publieke opinie gemakkelijk aan. In dezelfde periode gaan scholieren solidair met de staking de straat op. Reaktie van de ABOP-leiding: zij verstoren onze aktie en "gooien letterlijk en figuurlijk hun eigen ruiten in". Een gemiste kans en bepaald niet een aanbeveling om later lid van een bond te worden.

6. Rem op de dynamiek van de staking
De 'raadpleging' van de leden over de eventuele voortzetting van de staking was vastgelegd en heeft ook plaats gevonden. Vooraf en tijdens de stakingsweek heeft o.a. het hoofdbestuur van de ABOP in allerlei toonaarden gezongen dat de staking vijf dagen en geen dag langer zou duren. Deze bestuurlijke opstelling heeft de vrije diskussie over het wel of niet doorstaken sterk beïnvloed. Daar komt bij dat de afdelingen midden in de stakingsweek, dat wil zeggen midden in de dynamiek van de staking, hierover moesten besluiten. Natuurlijk heeft in de uiteindelijke beslissing om de staking te beëindigen, meegespeeld dat het niet niks is de kinderen van bijvoorbeeld een kleuter- of lagere school naar huis te sturen. Maar dat neemt niet weg dat een voor-geprogrammeerde diskussie een rem is op de ontwikkeling van een stakingsaktie.

7. Solidariteit van onderen af
Het besluit om de staking op vrijdag af te blazen, heeft verhinderd dat op de maandag dat de mensen van het spoor, delen van het gemeentelijk vervoer en de PTT hun werk neerlegden, er een konkrete verbreding aan het verzet tegen de regeringsplannen gegeven werd. Ze kwamen notabene in aktie tegen de bevriezing van de ambtenaren-salarissen, die ook van toepassing is op allen die in het onderwijs werken.
Daarmee komen we op een kwestie die niet alleen voor de onderwijsbonden van wezenlijk belang is. Namelijk vooraf en tijdens akties dwarsverbindingen tot stand brengen tussen de bonden in verschillende sektoren. In het konkrete geval van overheidspersoneel betekent dat gezamenlijke akties van bijvoorbeeld Vervoers-, Onderwijs-, Ambtenaren-, Politie- en Kunstenaarsbonden tegen de bevriezing van de salarissen.
Daarmee kan voorkomen worden dat de belangen in de verschillende sektoren tegen elkaar uitgespeeld worden. Gelijkertijd wordt de slagkracht van de aktie vergroot.
In een debat over deze solidariteitsstrategie tijdens de stakingsweek in Amsterdam tussen leden van verschillende bonden is o.a. duidelijk geworden dat deze solidariteit van onderen af opgebouwd moet worden. Dat is alleen al nodig, omdat het ministerieel overleg in biezondere kommissies voor een belangrijk deel met de bonden afzonderlijk plaats vindt. Eén voor één komen ze aan de beurt, één voor één brengen ze hun eisen in, één voor één gaan ze (eventueel) in aktie. De regering koestert een dergelijk gespreid overleg. Wij moeten ons afvragen of met dit soort centraal geregel onze belangen het best gediend worden.
In ieder geval dient binnen de ABOP de ontwikkeling van deze solidariteitsstrategie nog meer aan de orde gesteld te worden, als rode draad voor de komende akties. Dit is des te meer noodzakelijk, omdat het hoofdbestuur heeft voorgesteld tegen het verdere verlies van arbeidsplaatsen een 'ultimatieve staking' te organiseren. Dat wil zeggen zo lang staken tot de eis is binnengehaald. Daarmee wordt een zeer zware troef op tafel gelegd, omdat een dergelijke staking binnen één sektor uiterst kwetsbaar is en snel geïsoleerd en ontmoedigd kan worden.
De stakingsdag van 14 december, als tegemoetkoming aan de behoefte om door te staken opnieuw verontwaardigd naar Den Haag, is geen goed voorbeeld geweest van georganiseerde solidariteit. Opnieuw organiseerden de onderwijsbonden in hun eentje een demonstratieve bijeenkomst op het Haagse Malieveld. Gelijkertijd protesteerden de jongerenorganisaties op het Binnenhof tegen de afschaffing en korting van hun uitkeringen. Schrijnender kan het gebrek aan gezamenlijke strijd nauwelijks geïllustreerd worden!

LAATSTE NIEUWS (20 januari)

Het verhaal over de onderwijsstaking werd eind december afgesloten. Inmiddels zijn er nieuwe akties aangekondigd rond het Kamer-debat van 22 februari. De plannen liegen er niet om. "Het Schoolblad" (ABOP) van 20 januari: "Daar waar dat mogelijk is, zal de ABOP binnen het brede kader van voorlichtende acties dan ook zeker scherpere actievormen zoals staking en bezetting, niet schuwen". Positief is dat samenwerking met ouders, studenten en leerlingen centraal staat. Initiatieven op landelijk nivo naar gezamenlijke akties met andere 'overheidsbonden' worden echter niet genomen. Het akkoord van de ABVA/KABO met Rietkerk over de bevriezing van de ambtenaren-salarissen heeft dat er ook niet gemakkelijker op gemaakt (inleveren prijskompensatie - geen trendverhoging per 1 januari - in ruil voor drie roostervrije dagen).

Toch liggen er nog steeds aangrijpingspunten. Ter ondersteuning van de afwijzing van dit akkoord door de Amsterdamse afdeling van de ABVA/KABO heeft ook de Amsterdamse ABOP zich in weerwil van het hoofdbestuur gekeerd tegen deze inlever-operatie. Hierop aansluitend zal in de regio Amsterdam geprobeerd worden samen met de andere bonden de akties in februari te voeren (regionale werkstaking?). Verder is door de Amsterdamse ledenvergadering van de ABOP het afdankertje van Rietkerk om het onderwijs in plaats van roostervrije dagen 57 miljoen aan te bieden, afgewezen. Het hoofdbestuur is met die 57 miljoen blij en acht de 'vrije besteding' daarvan een uniek feit. De daaraan gelijk gestelde 800 arbeidsplaatsen wegen echter totaal niet op tegen het geplande verlies van 5000 arbeidsplaatsen in 1983. Een doekje voor het bloeden. De 'vrije onderhandelbaarheid' houdt niets anders in dan dat de onderwijsgevenden onder elkaar mogen uitmaken waar de minste werkgelegenheid verloren gaat. Opnieuw dus: verdeling van de armoede en knokken om de kruimels.

ALLERLAATSTE NIEUWS (4 februari)

De bondsraad van de ABOP heeft, na een voorstel van het distrikt Amsterdam, de bevriezing van de ambtenarensalarissen afgewezen. Prima! Maar we zullen er meer van moeten maken dan alleen inbrengen in het overleg over het tweede halfjaar van 1983. Verder heeft de bondsraad besloten tot verbreding van de akties door "solidariteit tot uitdrukking (te) brengen met andere groepen die door het kabinetsbeleid getroffen worden." Te weten bijstandsvrouwen, werkloze jongeren, werkenden in gezins- en bejaardenzorg en kunstenaars. Een stap vooruit! De vorm waarin dit zou moeten gebeuren èn met welke gezamenlijke eisen, blijven echter uiterst vaag. Temeer daar wegens onvoldoende 'draagkracht' het stakingswapen is opgeborgen en de aangekondigde akties een demonstratief karakter dienen te krijgen.

Gaan we nu de traditie van braaf demonstreren weer opnemen?

Of zullen op plaatselijk en regionaal nivo de strijd-ervaringen van de stakingsweek toch hun doorwerking krijgen?

Hans Boot

Foto (74 Kb)

Cartoon (11 Kb)