Wim Hora Adema - Biografie van Eric-Jan Weterings

Deurwaarder en dwarsligger

Harry Peer

Deurwaarder van de vriendschap. Wim Hora Adema (1914-1998) heeft onze nieuwsgierigheid opgeroepen. Wat is zo intrigerend aan deze vrouw en aan de biograaf Eric-Jan Weterings? 'Dichtung und Wahrheit' van de zijde van de recensent.

14-7-14, 14 juli 1914. Er zit een magische formule in de geboortedatum van Wim Hora Adema, waarvan biograaf Eric-Jan Weterings met zijn boek ongemerkt deel is gaan uitmaken. Hierover wat verderop meer.
De gegevens leveren stof op voor een roman van Harry Mulisch. De grote schrijver heeft Wim Hora Adema overigens gekend. Op een verzoek om informatie van Weterings reageerde hij zo kortaangebonden dat je je afvraagt of deze Don Juan ooit een blauwtje bij haar heeft opgelopen. Misschien heeft Wim een amoureuze toenaderingspoging wel met een stomp op zijn neus afgestraft.

Historische dag

We zetten onze overpeinzingen voort en geven onze gedachten de vrije loop.
Laten we Wim Hora Adema's geboortedatum eens in een internationaal perspectief plaatsen. Dan moeten we vaststellen dat ze is geboren op le quatorze juillet, op de dag precies 125 jaar na de bestorming van de Bastille, waarmee de Franse revolutie begon. Het is in Frankrijk het gebruik om de revolutie 's avonds in demonstratieve optochten met brandende fakkels te herdenken. Symbolisch gezien werpt dat wel een bijzonder licht op het wiegje ver weg van het net ter wereld gekomen meisje. Wim werd geboren aan de vooravond van de Grote Oorlog, twee weken na de moord op de Oostenrijkse troonopvolger Frans Ferdinand en zijn gemalin en twee weken voordat de Franse socialistenleider Jean Jaurès werd vermoord. Zullen Wims ouders in het gehucht Huizum, nu opgenomen in Leeuwarden, iets voorvoeld hebben van de grote wereldbrand die op het punt stond uit te breken?

Jongensnaam

We komen op het eerste raadsel uit het leven van Wim. Waarom hebben de ouders haar een jongensnaam gegeven?
Historicus Weterings houdt zich aan de feiten. Hij zoekt hier geen verklaring voor. Maar ik heb het gevoel dat als hij te rade was gegaan bij Freud, hem het gemakkelijker was gemaakt Wims karakter en persoonlijkheid, haar alles of niets houding in relaties, haar gereserveerde en dwarse houding tegenover mannen te doorgronden. Nu blijven we daar naar gissen. De naam Wilhelmina was al vergeven. Wilhelm was te beladen en klinkt al te 'fors mannelijk'. De ouders hadden gehoopt op een jongen, spraken hem al aan met Willem bij wijze van spreken. Maar die naamgeving aan een meisje zou zeker geweigerd worden door de ambtenaar van de Burgerlijke Stand. Dan maar het zachter klinkende Wim moeten ze hebben gedacht. Wims vader was 22 jaar ouder dan haar moeder, mogelijk dat hij daardoor extra dwingend was in dit opzicht, de kans op een mannelijk nazaat was kleiner. Wim moet hiervan iets hebben gevoeld en zelf natuurlijk ook hebben stil gestaan bij haar voornaam. Zoals uit het boek blijkt, werd ze er wel eens op aangesproken. Misschien is ze er in haar jeugd wel mee gepest. Onbewust hebben haar voornaam en het grote leeftijdsverschil tussen haar ouders haar persoonlijkheid, haar karakter en houding tegenover haar naasten, in het bijzonder mannen, beïnvloed. Na Wim kwamen nog twee dochters. Wim die zelf nooit is getrouwd, wond zich later op over haar moeder die de twee schoonzoons voortrok.

De biograaf

Historicus Weterings botste wel eens op tegen zijn 'bijna buurvrouw' in de Palestrinastraat in Amsterdam Zuid.
Meer dan dat contact met de oude dame is er nooit geweest. Eric-Jans boek over de geschiedenis van de Palestrinastraat (met een flink hoofdstuk getiteld De culturele kraamkamer van Wim Hora Adema) maakte hem nieuwsgierig naar meer en zo zette hij het onderzoek voort. Die eigenschap kenmerkt hem als de ware onderzoeker, nieuwsgierig, intrinsiek en intellectueel gemotiveerd en uitgedaagd. Eric-Jan heeft een voor het grote publiek onbekende figuur uit de anonimiteit getild en tot een erflater(tje) gemaakt. Het relaas over het leven van deze twintigste-eeuwse Nederlandse vrouw kunnen we in de boekenkast zetten tussen recente biografieën over onze helden uit de zeventiende eeuw: de gebroeders De Witt, Michiel Adriaenszoon de Ruyter en Hugo de Groot. Of meer gepast tussen die van bekende vrouwen zoals koningin Wilhelmina, Aletta Jacobs en Henriette Roland Holst.
Eric-Jan Weterings naam mogen we nu naast de vele hedendaagse Nederlandse biografen in één adem noemen met Plutarchus, James Boswell en Jan en Annie Romein.
Is Weterings project geslaagd? Veertig jaar na het verschijnen van het standaardwerk De structuur van de biografie (1956) sprak Elly Kamp met de auteur Sem Dresden. Volgens hem is een biografie goed, als de biograaf erin slaagt zin aan het geheel te geven, een algehele richtingbepalende zin. Lees het boek van Eric-Jan Weterings over Wim Hora Adema en vorm uw eigen oordeel. Enige associaties zullen wij u echter niet onthouden.

Vele talenten

De persoon die goed is ingevoerd in geschiedenis van de vrouw, de literatuur en de journalistiek van de twintigste eeuw is wel vertrouwd met de naam Wim Hora Adema. Anderen kunnen nu met haar kennis maken via de zacht prikkelende levensbeschrijving van Eric-Jan Weterings.
We komen er achter dat Wim zowel kinderboeken, bloemlezingen voor kinderen als reisgidsen op haar naam heeft staan, als journalist veel artikelen vooral over vrouwen schreef, na de oorlog meer dan twintig jaar bij Het Parool werkte, dat ze steeds feministischer werd en samen met Hedy d'Ancona Opzij oprichtte.
Opzij is natuurlijk een erfenis van formaat. Ik lees het al vanaf het eerste nummer. De feministische meetlat heeft heel wat mannen in hun hemd gezet. Wanneer mijn partner het blad onverhoopt zou opzeggen, zou ik meteen opnieuw een abonnement nemen.
Wim Hora Adema maakte vooral naam als talentscout. Zij creëerde vriendinnenkringen om zich heen, had oog voor iemands talenten, verkeerde ook graag op zichzelf. Weterings herhaalt het vele malen en geeft voorbeelden van personen die door haar op het pad zijn gebracht. Annie M.G. Schmidt is haar belangrijkste ontdekking. De dames waren tientallen jarenlang innig bevriend met elkaar. Met de dood van Harriët Freezer in 1977 verloren zowel Wim als Annie twee vriendinnen. Wim Hora Adema doet je ook weer teruggrijpen op Anna. Het leven van Annie M.G. Schmidt. Het is waar dat Wim Annie kordaat inlijfde voor haar rubriek Ruim Baan, maar een nuancering over haar rol is op zijn plaats. Hora Adema nam dit initiatief, nadat ze door Mia van der Burg was getipt over de bijzondere kwaliteiten van de juffrouw van de documentatie.
Er waren meer pijnlijke breuken in het leven van Wim. U kunt het allemaal nalezen. Eric-Jan is een paar jaar met zijn onderzoek bezig geweest en heeft zich goed ingelezen. Hij raadpleegde allerlei archieven en voerde gesprekken met vriendinnen en collega's van de hoofdpersoon. We noemen publieke bekendheden als Hedy d'Ancona, Hella S. Haasse, Aukje Holtrop, Max Nord en Herman Sandberg, de laatste twee respectievelijk chef en hoofdredacteur van Het Parool.

Een magische formule

Zoals gezegd, heb ik in het boek een formule ontdekt.
Terug naar de geboortedatum: 14-7-14. Een toelichting op de 14. Wat blijkt? Weterings biografie is verdeeld in 14 hoofdstukken en alle illustraties met Wim nagaand, kom ik op opnieuw op een getal van 14. De meeste zijn portretten, maar toch ook een komische foto van de vijf schrijvers van het Paroolfeuilleton eind jaren veertig in een rij op een stoel dicht achter elkaar zittend. Wim zit ingeklemd met haar handen op de schouders van Jan Blokker, Simon Carmiggelts handen rusten op die van haar. Maar Wim zien we meestal in het gezelschap van vrouwen, zoals op een foto uit 1968 van voormalig medewerksters van het Parool met de charmante Hedy d'Ancona pontificaal in het midden zittend (ook al opgenomen in het boek over de Palestrinastraat). Een andere foto toont de redactie van Opzij uit 1985 met onder meer een vrolijk lachende Renate Dorrestein en de toen al zeer scherp -intelligent - tikkeltje argwanend uit haar ooghoeken kijkende Ciska Dresselhuys.
Dan de 7. Het geluksgetal verwijst naar de mensen met wie Wim als volwassene een intense relatie heeft gehad. Het blijkt dat de achternaam van alle belangrijke personen in haar leven zeven letters bevatten. Ik noem: Ed Hoornik, Mies Bouhuys, Annie M.G. Schmidt, Hedy d'Ancona en Harriët Freezer. Buiten de hiervoor genoemde directe vriendenkring was er een band van Wim met kennissen op wie het getal 7 in dit verband eveneens van toepassing is. De namen van Mulisch en Blokker zijn al gevallen. Maar wat dacht u van de roemruchte CPN voorman Paul de Groot. De Groot komt niet in de biografie van Weterings voor, maar figureert wel in zijn publicatie over de Palestrinastraat. Wim woonde in de Palestrinastraat van eind jaren dertig tot haar overlijden in 1998. De Groot had er een woning van 1964 tot 1969. Is het uitgesloten dat Wim Hora Adema wel eens een praatje heeft gemaakt met de stalinistische leider of hem tijdens het passeren in de straat een minzaam knikje heeft gegeven? Het Parool stond bekend als een anticommunistische krant. Maar Wim had wat gedaan in het verzet, wat precies is onduidelijk, maar hoe dan ook, met een verzetsverleden word je door de Binnenlandse Veiligheidsdienst al snel in verband gebracht met de CPN. De BVD kan het werknemerschap van Wim bij Het Parool hebben opgevat als een dekmantel voor spionageactiviteiten.
Een speculatieve gedachte? Ik ben aanwezig geweest bij de promotie van Dick Engelen over de geschiedenis van de BVD. Ger Harmsen wist tijdens die bijeenkomst in de Aula van de Universiteit van Amsterdam uit zijn rijke ervaring als communist met de BVD te putten. Het was alleen maar knulligheid en amateurisme in het optreden van de BVD. We konden er ter plekke hartelijk om lachen, maar het is natuurlijk treurig. De BVD heeft veel mensen leed bezorgd. Spijtig dat Eric-Jan de archieven van de BVD en de CPN niet heeft geraadpleegd (overigens is de geschiedenis van de BVD grotendeels te lezen als die van de CPN), al is het alleen maar om de hier door mij in het leven geroepen geruchten van een geheim lidmaatschap van de CPN van Wim te ontkrachten. De auteur had er zelf op kunnen komen. En kan het niet zo zijn dat het toch plotselinge ontslag van Wim bij Het Parool door Sandberg in 1968 hier iets mee te maken had? Dit alles is misschien moeilijk te reconstrueren, maar if-history maakt geschiedenis wel veel spannender.

Iets gemist?

De 7 kan geen toeval zijn. Het moet voorbeschikt zijn. Maar wat voor conclusies trekken we hier uit?
Toch in ieder geval dit. Had Eric-Jan Weterings dit door gehad dan had hij zijn aandacht mogelijk gericht op meer woorden met 7 letters. Een intrigerende gedachte. Zie het voorbeeld van De Groot. Maar er zijn meer woorden met 7 letters die niet alleen voor ons maar ook voor Wim Hora Adema een diepgaande betekenis moeten hebben gehad, en wel vakbond en Verkade. De enkele hint die in het boek wordt gegeven, heeft Weterings over het hoofd gezien. Eind jaren dertig heeft Wim bijvoorbeeld een verhaal geschreven Met den heer Portielje door Artis. Korte tijd later verzorgt Portielje met medewerking van zijn echtgenote het beroemde Verkade album Dierenleven in Artis. Het is duidelijk dat het een ernstige zaak is dat Eric-Jan dit heeft gemist. In het bijzonder, omdat Wim de uitgave van Vogels in Artis bij het 150 jarig bestaan van de dierentuin (de drukproeven hiervan waren vanaf 1941 blijven liggen) in 1988 meemaakt als één van de weinigen die Portielje nog persoonlijk heeft gesproken. Jammer.
Dan de relatie Wim Hora Adema en de vakbond. Eerlijk gezegd durf ik me daar niet in te verdiepen, bang voor de conclusies die hieruit moeten worden getrokken. Om toch een tipje van de sluier op te lichten. Wim is geboren in het jaar dat de eerste landelijke collectieve arbeidsovereenkomst (cao) werd afgesloten. Bij haar overlijden in 1998 viel 90 procent van de afhankelijke beroepsbevolking onder de reikwijdte van een cao.
Aan het eind van zijn boek stelt Eric-Jan plotseling een indringende, maar wel voor de hand liggende vraag. Was Wim Hora Adema gelukkig? Daarover laat hij haar zelf aan het woord.

Afgezien van alle voorgaande scherts en ernst, zwaaien we Eric-Jan Weterings - die ook naam heeft gemaakt als redacteur van de onder het gestaalde vakbondskader en door historische fijnproevers zeer gewaardeerde Nieuwsbrief van de Vakbondshistorische Vereniging - alle lof toe voor Deurwaarder van de vriendschap.

* Eric-Jan Weterings, Een eeuw Palestrinastraat. In de schaduw van het Concertgebouw. Amsterdam, 2004.
* Eric-Jan Weterings, Deurwaarder van de vriendschap. Wim Hora Adema (1914-1998), Amsterdam 2006.
* Arjen Fortuin en Joke Linders (red.), Bespottelijk maar aangenaam. De biografie in Nederland. Hierin opgenomen het gesprek van Elly Kamp met Sem Dresden, pp. 19-27. Amsterdam 2007.
* Annejet van der Zijl, Anna. Het leven van Annie M.G. Schmidt. Amsterdam 2002.
* Harry Peer, Vijftig jaar ondernemingsraad bij Verkade. Negentig jaar medezeggenschap, Amsterdam 2006.