Bijdrage aan discussie over het basisinkomen Geen vervanging, maar uitbreiding stelsel sociale zekerheid Luc Brusselaers 1 Basisinkomen leeft onder uitkeringsgerechtigden, aldus FNV Magazine Uitkeringsgerechtigden, 2016-1. Meer vrijheid en zekerheid, wie kan daar tegen zijn? De basis van het geloof in het basisinkomen is vooral te herleiden tot de onheuse bejegening van mensen met een uitkering door de uitkerende instanties, de armoede, de toenemende repressie en de negatieve benadering. Plus de dwingende, uitzichtloze regelgeving gekoppeld aan de toenemende strafmaatregelen. Dat een basisinkomen een oplossing zou kunnen bieden, is zeer de vraag. Eerder zal het leiden naar een grondige afbraak van het (nog) bestaande sociale stelsel, terwijl de opgeklopte illusie over het basisinkomen zal ontaarden in basisarmoede. Geld zonder voorwaarden Het lijkt natuurlijk aantrekkelijk dat basisinkomen: iedereen gratis geld, zonder enige voorwaarden. Dat de huidige vorm van een basisinkomen - in wezen de bijstandsuitkering - frustraties, gefundeerde ongenoegens en zeer terechte onvrede oplevert, is duidelijk. Maar is dan de oplossing het geheel vervangen door een andere sobere (wat dat sobere ook moge zijn?) uitkering? De illusie van het basisinkomen is dat de armoede zal afnemen, de sociale ongelijkheid dalen, we allemaal blijer en gelukkiger zullen worden. Het klinkt mooi, maar dreigt het geen doos van Pandora te worden die eenmaal open veel meer onheil zal veroorzaken dan wat we al weten? Het idee van het basisinkomen zal een streep trekken door (alle!) nog overgebleven, sociale voorzieningen. Als we nu (ook als vakbeweging) blijkbaar niet in staat zijn om menswaardigheid in het huidige systeem af te dwingen, zijn we dan wel in staat (ook als vakbeweging) om een menswaardig systeem door te drukken onder de noemer 'basisinkomen'? Wordt het dan niet eerder 'basisarmoede'? Loonsubsidie voor werkgevers Het idee 'basisinkomen' lijkt simpel, we schaffen de huidige sociale zekerheid af en in plaats daarvan komt een onvoorwaardelijk (nu al als 'sober' aangekondigd) inkomen. Het hele overheidsapparaat dat de huidige sociale zekerheid beheert, gewoon opheffen. Het basisinkomen lijkt eerder te zijn bedoeld om te helpen overleven in een tijd van neoliberalisme, waarin werknemers gezien worden als 'gebruiksartikelen'. Dat alsmaar jobs verdwijnen als gevolg van technologische ontwikkelingen, aangewend ten behoeve van de productie en het winstoogmerk, lijkt onvermijdelijk. Gezien de steeds verder geautomatiseerde productie zou een basisinkomen daarop een antwoord zijn. Maar dan wel zo dat de bestaande economische structuur in wezen onaangetast blijft! Terwijl geen enkel economisch kernprobleem wordt aangepakt, zou de invoering van het basisinkomen nieuwe problemen oproepen. Bijvoorbeeld zou het leiden tot het einde van het minimumloon, waardoor de werkgelegenheid aan de onderkant van de arbeidsmarkt verder zal inzakken. Dientengevolge zullen alle lonen dalen, mensen verplicht worden om (langer) te werken voor een (aanvullend) minimaal loontje. Pensioenen kunnen ook verdwijnen, met aanvullend werk voor bejaarden als oplossing, Sober leven op hun oude dag? Uiteindelijk zal het basisinkomen een vorm van loonsubsidie zijn voor de werkgevers. Een alternatief Er is een andere weg in de plaats van het opdoeken van het huidige sociale stelsel met vooruitzichten op een 'sober' inkomen. Eventueel aan te vullen met een 'sober' loontje tot de laatste adem. Dit alternatief zal in plaats van afbreken, juist uitbreiden. Het idee van een onvoorwaardelijke uitkering is niet fout, maar de toepassing moet goed gebeuren! Het kan als een onderdeel van de sociale zekerheid een rol spelen, in feite een sociale uitwerking van de bestaande uitkering, zoals de bijstand. Hier de contouren. Verdwijnen van de repressieve regelgeving en het daartoe benodigde apparaat. Bouwen op vertrouwen in de medemens. Vervolgens verhogen van de minimumlonen. Uitkeringen optrekken boven de armoedegrens. Basisgoederen die nu in privé handen zijn - zoals elektriciteit, watervoorziening, energie, telecommunicatie, openbaar vervoer, gezondheidszorg en onderwijs - opnieuw onderbrengen bij de publieke diensten. Bevorderen van de werkgelegenheid door structurele arbeidstijdvermindering met behoud van loon (30-urige werkweek om te beginnen). Ontwikkelen van nieuwe groene industrieën die bijdragen aan een betere en leefbare planeet. Versterking vakbeweging Door de strijd aan te gaan voor betere sociale voorzieningen in plaats van de propaganda voor een basisinkomen, versterken we de rol van (strijdbare) vakbonden. Dat er in de wereld van de heersende politici en gangbare economen in binnen- en buitenland steun zou blijken voor het idee van een basisinkomen, is begrijpelijk, aangezien de ware aard van ons economisch systeem ongewijzigd blijft. Milton Friedman, één van de grondleggers van het neoliberalisme, schreef al: "we moeten het samenraapsel van specifieke welzijnsprogramma's vervangen door één alomvattend programma van inkomenssupplementen in cash." De economen Kavanagh en Clark: "het bestaan van een minimumloon, sterke vakbonden en strenge pro werknemerswetgeving zijn essentieel om te verhinderen dat het basisloon uitdraait op een loonsubsidiepolitiek." 2 Het blijft dus noodzakelijk dat er organisaties waken over de rechten van werknemers om te voorkomen dat een basisinkomen gebruikt wordt om de sociale wetgeving op te doeken en om te zetten in een loonsubsidie voor de werkgevers. Wie anders dan de vakbonden zijn daar het meest geschikt voor? In ieder geval onder de voorwaarde dat ze hun macht ontplooien in het belang van de werknemers, en dat nu al laten zien, en daarmee vertrouwen winnen bij leden en niet leden. De vakbonden moeten de bestaande sociale wetgeving verdedigen tegen de afbraak door deze te willen uitbreiden. En zeker niet inruilen voor iets nieuws als het basisinkomen. Het basisinkomen als oplossing naar voren brengen, komt neer op het vooruitschuiven van de armoede problematiek, zonder enig zicht op verbetering! 1 Bestuurslid Lokaal FNV Zeeuws Vlaanderen. (terug) 2 Een excuus aan de lezer(es). Op dit moment beschik ik niet over de precieze bronnen van de aan Friedman en Kavanagh/Clark ontleende citaten. Ik zou ze kunnen weglaten, maar in de zekerheid ze eerder nauwgezet genoteerd te hebben, krijgt hun inhoud de voorkeur. (terug)