Vrijhandelsverdrag Europa en Verenigde Staten Megaverdrag - Transatlantic Trade&Investment Partnership Hans Wetzels 1 Sinds de zomer van 2013 onderhandelt de Europese Unie met de Verenigde Staten over het grootste vrijhandelsakkoord ooit. Dat soort verdragen is niet nieuw. Wereldwijd bestaat er een wirwar van afspraken die de handel tussen al die landen moeten faciliteren. Hier aandacht voor het vrijhandelsverdrag Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP). Net op het moment dat de onderhandelingen over het TTIP in Brussel en Washington op stoom beginnen te raken, besluit Indonesië in maart van dit jaar het investeringsverdrag dat het land sinds 1995 met Nederland heeft, op te zeggen. 2 Onder meer Venezuela en Zuid-Afrika gingen Indonesië voor. Hebben internationale investeringsverdragen tussen westerse en ontwikkelingslanden hun langste tijd gehad? En worden ze nu vervangen door megaverdragen als het Transatlantic Trade and Investment Partnership en het Trans-Pacifische vrijhandelsverdrag voor de landen rond de Grote Oceaan (TPP) dat afgelopen zomer zijn negentiende onderhandelingsronde inging? Wereldhandel Vanaf de oprichting van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) in 1995 is het aantal handels- en investeringsverdragen in de wereld snel toegenomen. Alleen Europese lidstaten hebben al meer dan 1.400 bilaterale investeringsverdragen afgesloten, voornamelijk met ontwikkelingslanden. Bart-Jaap Verbeek is politicoloog en doet aan de Nijmeegse Radboud Universiteit onderzoek naar Europees investeringsbeleid: "Gedurende de jaren negentig zijn er ontzettend veel bilaterale investeringsbeschermingsovereenkomsten getekend. Het uitgangspunt van dat soort verdragen was altijd het beschermen van de belangen van westerse investeerders in landen die in zekere zin instabiel zijn. Voor hetzelfde geld wordt in zo'n land de hele boel binnen een paar jaar genationaliseerd na een wisseling van de macht. Dan is een investeerder zomaar zijn geld kwijt." Impasse Pogingen om via de WTO internationale handelsregels vast te leggen in een akkoord liepen altijd op niets uit. Meestal bleken de belangen van rijke landen en ontwikkelingslanden te ver uit elkaar te liggen. Als reactie op die vrijwel voortdurende impasse binnen de WTO hebben veel landen hun toevlucht gezocht in het afsluiten van bilaterale of regionale investeringsverdragen. Zo kunnen ze toch afspraken maken over gunstige importtarieven of investeerdersbescherming afdwingen. Het megaverdrag TTIP, waar de Verenigde Staten en de Europese Unie op dit moment over in onderhandeling zijn, markeert volgens Verbeek een breuklijn in de geschiedenis van internationale verdragen: "Het is voor het eerst dat twee ontwikkelde machtsblokken rond de onderhandelingstafel zitten om zo'n groot akkoord te realiseren. Toen Thatcher en Reagan begin jaren tachtig begonnen met de liberalisering van de wereldhandel, was de kerngedachte om barrières op kapitaal terug te dringen. Maar TTIP gaat veel verder dan dat, omdat ook arbeidsstandaarden, milieuwetgeving en consumentenbescherming als handelsbarrière gezien worden." Mexico Die benadering kan grote gevolgen hebben, zegt Manuel Pérez Rocha van het in Washington gevestigde Institute for Policy Studies (IPS). De geboren Mexicaan heeft met eigen ogen de gevolgen van het in 1994 effectief geworden Noord Amerikaanse vrijhandelsverdrag NAFTA (North-American Free Trade Agreement) mogen aanschouwen: "Het aantal banen in de Verenigde Staten is helemaal niet gestegen door NAFTA. In tegendeel, we hebben een grootschalige verplaatsing van productie naar Mexico gezien, waar de lonen lager zijn. Ik zeg niet dat TTIP hetzelfde gevolg gaat hebben, maar het is wel goed om te bedenken dat de lonen en arbeidsstandaarden op veel plekken in Amerika lager zijn dan in Europa." Onderhandelingsmandaat In het verleden was buitenlands investeringsbeleid de eigen verantwoordelijkheid van afzonderlijke Europese lidstaten. Maar sinds de ondertekening van het Verdrag van Lissabon in 2009 mag de Europese Commissie nu ook onderhandelen over buitenlandse investeringen als onderdeel van het handelsbeleid: over handels- en investeringsverdragen dus. Maar daarvoor moet wel eerst een mandaat van de Europese Raad, de ministers van de lidstaten, verkregen worden. De TTIP onderhandelingen zijn voor de eurocommissarissen dan ook vanuit een ander oogpunt enorm belangrijk: de Europese Commissie kan zichzelf nu voor het eerst bewijzen als een echt belangrijke speler in de internationale economische politiek. Dat geeft het vrijhandelsverdrag flink wat extra lading mee, zegt Verbeek: "De Europese Commissie probeert al vanaf de jaren negentig meer invloed te krijgen op het gezamenlijke economische beleid van Europa en is altijd al voorstander geweest van grote multilaterale vrijhandelsverdragen. Binnen de WTO is die onderhandelingsagenda hopeloos vastgelopen. Nu ze het onderhandelingsmandaat in handen heeft, kan de Commissie toch die grote verdragen afsluiten." China Economen en politici zijn bang dat Europa zichzelf economisch gezien marginaliseert ten opzichte van onstuitbaar opkomende grootmachten als China en Brazilië, wanneer nu geen actie wordt ondernomen om relevant te blijven in de nieuwe wereldorde. Zeker nu het oude continent gebukt gaat onder een economische crisis zonder weerga. In de jaren zestig van de vorige eeuw vond nog 70 procent van de wereldhandel plaats tussen Europa en de Verenigde Staten. Inmiddels is dat nog maar 40 procent. Door verdragen als TTIP hoopt Europa een belangrijke speler te blijven in de nieuwe wereldorde. Maar volgens Verbeek is TTIP veel meer dan alleen economische pragmatiek: "Washington en Brussel proberen de neoliberale visie op de samenleving en de economie vast te leggen. Mensen die in de jaren tachtig bezig waren met de overgang van het socialere, maar ook dure model dat tot die tijd dominant was, naar het neoliberale model dat we nu kennen als de 'Washington Consensus' zijn uiteindelijk terechtgekomen op sleutelposities in Brussel. Het idee dat vrijhandel de enige manier is om welvaart te creëren, zit zo ontzettend diep verankerd in de hoofden van de beleidsmakers dat het maar moeilijk overschat kan worden." 1 Eerder, 14 april 2014, verschenen bij "One World", Magazine over mondiaal denken en groen doen - www.oneworld.nl - zie ook deel 1 in een serie van vijf artikelen: www.oneworld.nl/wereld/ttip-vloek-zege (terug) 2 Zie: www.oneworld.nl/wereld/indonesie-het-zat-aangeklaagd-te-worden-door-nederlandse-bedrijven (terug)