welkom
extra
Solidariteit

Een nieuwe agenda voor de ondernemingsraad

Keerpunt in de bouw

Harry Peer

Werken in de bouw 1 betekent iets zichtbaars, iets tastbaars in de stedelijke omgeving of het landschap creëren. Het kan een nieuw gemeentehuis zijn, een wijk met fraaie woningen, een weg, brug of tunnel. Daarover praten graag en met trots de werknemers op de bouwplaats, de directeur, de projectleider en de uitvoerder.

Foto bouw
Weesperstraat Amsterdam - foto Harry Peer.

De werkgever heeft de verantwoordelijkheid voor het aantrekken van werk en de bedrijfsvoering, de bouwvakker doet het scheppende werk en heeft soms het gevoel dat zijn baas hem onderwaardeert. Van oudsher is de collectieve arbeidsovereenkomst (cao) erg belangrijk in de bouw, ze verbindt werknemers en werknemers met elkaar en leidt tot ordening van de arbeidsmarkt.

Zelfstandigen zonder personeel

De vorige cao Bouwnijverheid is dit voorjaar verlengd tot en met 31 december 2014. De door de werkgevers voorgestelde verslechteringen zijn van tafel. Zij wilden geen kostenverhoging en wel een sterke verruiming van arbeidstijden. De vakorganisaties streven naar één bouw brede cao met voor de branche specifieke, aanvullende afspraken en die een antwoord geeft op de doorgeslagen flexibilisering en schijnconstructies. Voorts zijn er extra afspraken gemaakt over het goed en volledig toepassen van de cao. De ondernemingsraad stuurt het bedrijfsproces, als het goed is, een beetje bij en houdt de positie van het personeel in de gaten.

Zelfstandigen zonder personeel (zzp'ers), uitzendkrachten, gedetacheerd personeel en goedkope buitenlandse arbeiders hebben de arbeidsmarkt het afgelopen decennium flink door elkaar geschud. Onder de zzp'ers - voorheen meestal een vaste baan - zit veel verborgen werkloosheid. Onderaannemers maken misbruik van de positie van arbeidsmigranten, zoals we zien bij de tewerkstelling van deze mensen langs de A2 en A4. Veiligheid en gezondheid vereisen een voortdurende aandacht; de bouwvakkers moeten in het algemeen vroeg uit de veren en maken lange reistijden.

Foto Oosterdokskade Amsterdam
Bebouwing aan Oosterdokskade Amsterdam, onder meer bibliotheek en conservatorium, heeft een grote impuls gegeven aan lokale economie en sociale leven - foto: Harry Peer.
 

Crisis in de bouw

Het meest besproken discussiepunt in de sector, in de politiek en onder burgers in het algemeen is de laatste zes jaar het enorme verlies aan werkgelegenheid in de bouw. Sinds het uitbreken van de crisis is er een daling met ongeveer 70.000 arbeidsjaren. Daarin was 2013 met 27.000 het meest dramatische jaar. In 2014 zal het verlies minder zijn, maar nog altijd afnemen met zo'n 10.000 arbeidsjaren. We zien het terug in de recente reorganisaties en ontslagen bij BAM, Ballast Nedam en Heijmans. De marktontwikkelingen zijn slecht en de concurrentie is scherp; met als gevolg verliezen, lage winstmarges, opgemaakte reserves en kostenbesparingen.
Zo schrapt Heijmans 200 banen bij utiliteitsbouw, verantwoordelijk voor onder meer kantoren, scholen en ziekenhuizen. De brutowinst van 2,7 miljoen bij BAM over de eerste negen maanden van 2014 op een (met 3 procent gestegen) omzet van 5, 3 miljard euro is laag. De 'Ballast Nedam Update derde kwartaal 2014' van 23 oktober: "De marktontwikkelingen bleven in het derde kwartaal onverminderd slecht. De concurrentie bleef dan ook groot en de prijzen verbeterden daardoor niet."

De bezuinigingen door de overheid - Rijk, provincies en gemeenten - beteken(d)en een minder gevulde orderportefeuille voor bouwbedrijven en aanverwante sectoren, denk aan de doe-het-zelf branche, meubel- en houtsector, betonindustrie, architectenbureaus, makelaars, interieurverzorging, enzovoort. De koopkracht van de consument gaat omlaag en diens onzekerheid omhoog. Voornemens of plannen om een woning te kopen, te verbouwen of nieuw in te richten, gaan van de baan of zijn uitgesteld. Het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) stelt bovendien vast dat Nederland als enig land tijdens de crisis een restrictief woningmarktbeleid heeft gevoerd. De negatieve effecten van de structurele hervormingen rondom de hypotheekverstrekking, de fiscale behandeling van het eigen woningbezit en de structurele maatregelen voor de corporatiesector (verhuurdersheffing voor de sociale huursector, oplopend tot 1,7 miljard euro in 2017) zijn veel omvangrijker dan de positieve effecten van de tijdelijke stimuleringsmaatregelen. Onbedoeld of wellicht op de koop toe genomen, heeft de overheid daardoor zand gegooid in de bouw als motor van de Nederlandse economie.

Verantwoordelijkheidsgevoel

Al die faillissementen van ondernemingen, vermindering van werkmaatschappijen, reorganisaties, ontslagen, enzovoort, leiden tot onderhandelingen van de werkgevers met de vakorganisaties over sociale plannen. Criticasters kunnen zich afvragen of ondernemingsraden veel hebben in te brengen. Mijn ervaring is echter dat de leden zich met een groot verantwoordelijkheidsgevoel buigen over voorgenomen bedrijfsorganisatorische en financieel-economische besluiten van hun bestuurder. Het is waar dat het adviesrecht in deze een beperkt middel is om invloed uit te oefenen, maar dat is geen reden om als vertegenwoordigend orgaan van het personeel de zaak maar op zijn beloop te laten. Een ondernemingsraad met visie, deskundigheid, daadkracht en een goed contact met achterban en vakorganisatie kan een heel eind komen.
Het is niet gemakkelijk voor een ondernemingsraad om, rekenschap gevend van te verwachten of gewenste ontwikkelingen, te overleggen over de strategie en maatregelen van de onderneming die op korte termijn vooral gericht zijn op overleven. Dat betekent dan meepraten over het ontslag van collega's door de sluiting van een vestiging, afstoting of vermindering van bepaalde activiteiten, overplaatsing naar een ander deel van het land of verandering van functie. Kees van der Hulst, voorzitter van de ondernemingsraad van BAM Woningbouw: "Er zijn twee kanten aan de zaak. Medewerkers die wegens inkrimping weg moeten en er moet een goed bedrijf achter blijven. Beide moeten goed worden behandeld. Het is een belangrijke taak van de OR om hier de goede informatie te vragen, deze te beoordelen en te adviseren. Met een proactieve houding is het meest te bereiken."

De belangrijkste gegevens over de bouwproductie;
 2013  2014  2015  2019  2012 
Woningbouw % % % %*)
 Nieuwbouw -11½-71710½9.696
 Herstel en verbouw-5-1½55.882
 Onderhoud -21 
 Totaal -5½-26 
Utiliteitsbouw      
 Nieuwbouw -5127.121
 Herstel en verbouw-24.326
 Onderhoud gebouwen009.129
GWW**)      
 Nieuwbouw en herstel-3½28.541
 Onderhoud -2½½5.735
Externe onderaanneming -4½442.160
Bron: EIB, Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2014;
*): in miljoenen euro; **): Grond-, Weg- en Waterbouw

Gunstige vooruitzichten

Foto bouw
Bouwactiviteiten in Beethovenstraat Amsterdam, bij Zuidas - foto Harry Peer.
Afgezien van de utiliteitsbouw moet de sector in 2014 nog door de zure appel heen bijten, maar de verwachting is dat 2015 een keerpunt zal zijn. Indien de prognoses kloppen, wordt een zwarte bladzijde uit de geschiedenis van de bouw omgeslagen. Het aantal gereed gemelde woningen was circa 79.000 in 2008, 49.000 in 2013 en zal dit jaar zakken tot 45.000. De nieuwbouw van woningen zal in 2015 een flink herstel laten zien.
De Vereniging Eigen Huis meldde onlangs dat het vertrouwen van huizenkopers in tien jaar niet meer zo hoog is geweest. Elk nadeel heeft zo zijn voordeel. Momenteel staat ongeveer 17 procent van de kantoren leeg. Veel kantoren zullen er dus niet worden bijgebouwd, maar ombouw naar studentenflats en seniorenwoningen biedt perspectief. Ondanks de sombere berichten wordt een omslag verwacht. Bedrijven komen in een nieuwe fase terecht; van afslanking naar herstel, ontwikkeling en vernieuwing. Het geruststellende en hoopgevende is dat er naast een inhaalvraag toch vooral sprake is van een trendmatige groei van het aantal huishoudens.

Na zeven magere jaren lonken de vette jaren, al zal dat in de utiliteitsbouw en infrastructuur minder zijn dan in de woningbouw. Minister van Financiën Dijsselbloem zal er blij mee zijn. De overheid hoeft dan voor de bouw niet meer bij te springen om het miljardentekort in het werkloosheidsfonds aan te vullen. Indien de ramingen van het EIB juist zijn, moet er worden gewerkt aan scenario's om binnenkort een krachtige groei te kunnen opvangen. De verwachting is dat het totale arbeidsvolume in de bouw in 2019 op 477.000 arbeidsjaren zal staan.
De vergrijzing die ons alom als een bedreiging wordt voorgehouden, blijkt juist perspectieven te bieden voor de bouw. Rapporten als het Sectorplan Bouw & Infra 2013-2015 en Vergrijzing biedt kansen voor de bouw tonen dit aan. Er zal op grote schaal aangepaste woonruimte moeten komen voor senioren. De voorspelling is dat een groot tekort aan vakbekwaam personeel onvermijdelijk zal zijn en dat om die reden snel moet worden gewerkt aan de vergroting van de duurzame inzetbaarheid van medewerkers.

Eigen ideeën

Een voorwaarde om volwaardig mee te kunnen doen aan het gesprek over wat de verwachtingen in bouwproductie en werkgelegenheid betekenen voor het bedrijf en personeel houdt in dat de ondernemingsraad: 1) goed op de hoogte is van de informatie(bronnen) die de bestuurder tot zijn beschikking heeft en 2) de opvattingen over beleid, strategie, voornemens en plannen kent van directie en management. Daarnaast is het van belang dat de ondernemingsraad met ideeën komt over (en let op) een praktische, op de werkvloer gerichte aanpak. Met onderwerpen als:

  • imago van de bouw of de onderneming als een aantrekkelijke sector om te werken,
  • veilige en gezonde arbeidsomstandigheden, gunstige (secundaire) arbeidsvoorwaarden en opleidingen voor medewerkers,
  • werving van voldoende (jong) gekwalificeerd personeel,
  • verhoging van kansen op werkhervatting voor oudere werknemers,
  • flexibilisering op allerlei terreinen en buitenlandse arbeidskrachten.
Kees van der Hulst is van mening dat de ondernemingsraad een verantwoordelijkheid heeft voor de scholing: "Het beleid moet een leven lang leren zijn. Bedrijven laten jonge mensen leren, maar daarna veel te weinig. Dan moet je natuurlijk niet zeuren dat ouderen te weinig weten! Het beleid zal op dit punt echt structureel om moeten. Ook de OR zal op dit punt veel kunnen bijdragen."

Toekomst

De toekomst voor de bouw ziet er na 2014 een stuk rooskleuriger uit. Al is niet alles koek en ei. Enkele grote bouwbedrijven dreigen uit de werkgeversvereniging te stappen. Indien dat gebeurt, heeft dat grote gevolgen voor de onderhandelingen over de arbeidsvoorwaarden en cao-vorming. De ondernemingsraad kan alvast nadenken over en vooruitlopen op nieuwe uitdagingen en taken. Het is belangrijk verbindingen te leggen met de uiteenlopende personeelscategorieën en vast te stellen wat de ondernemingsraad voor hen kan betekenen. Het heeft de voorkeur dat de raad qua samenstelling een goede afspiegeling is van het personeel, te vaak klinkt het: 'voor metselaars, timmerlieden, schilders is de ondernemingsraad niet representatief'. De onderwerpen op de agenda zullen vanaf 2015 wat dynamischer en plezieriger zijn dan de afgelopen jaren het geval was. Twee korte interviews van direct betrokkenen geven daar een indruk van.

* Ferry Schuil, voorzitter ondernemingsraad Bouw Dura Vermeer

Met welke onderwerpen houden jullie je in de ondernemingsraad bezig?
"De laatste jaren waren dit de belangrijkste: interne reorganisaties, fusies tussen werkmaatschappijen, wijzigingen in de arbeidsvoorwaarden, werknemersverzekeringen, beleidsplannen en financiën. Alle activiteiten richten zich op kostenbesparing, efficiëntie en voorkomen van verspillingen. Een vreemde eend in de bijt is de overname van een renovatiebedrijf geweest, waardoor er een uitbreiding van activiteiten plaatsvond in een tijd waarin de meeste bedrijven bezig zijn met afslanken en afbouwen van activiteiten."

Welke bijdrage kan een ondernemingsraad aan de agenda van de toekomst leveren? Hoe is de verbinding met het personeel te houden?
"Momenteel is er nog weinig tijd en ruimte om te denken over de agenda van de toekomst. Er is vooral sprake van 'damage control': hoe houden we het bedrijf draaiende en het personeel tevreden. Zelfs in deze roerige tijden, waarin er toch veel voor het personeel verandert en bekend is dat de OR zich bezighoudt met deze thema's zien we nauwelijks werknemers zich bij ons melden met problemen of vragen. Het lijkt wel of iedereen denkt: 'ik ben blij dat ik nog een baan heb' en zich daarom koest houdt."

Wat is voor jou op dit moment actueel?
"Voor mij persoonlijk kunnen de volgende thema's op de agenda gezet worden: combinatie werk en privé (zorg voor kinderen/partner/ouders) - meer flexibiliteit in de plaats waar je werkt (thuis werken of op andere locatie dan kantoor) - flexibilisering van de arbeidsvoorwaarden (zelf kunnen kiezen van de pakketten). Maar ik denk ook wel eens over de vraag of de OR nog wel toekomst heeft (is dit orgaan niet achterhaald aan het raken, zoals ook de vakbonden dit worden)."

* Kees van der Hulst, voorzitter OR BAM Woningbouw

Welke thema's staan de laatste tijd op de agenda van jullie ondernemingsraad?
"Dat is een lange lijst, ik noem ze op: Gezondheidsmanagement. Arbeidsvoorwaarden. Veiligheid en ideeën ter verbetering. Verloop adviesaanvragen en volgen van acties in de gegeven adviezen van de OR. Plaatsen van boventallige medewerkers binnen zusterbedrijven. Nieuwe afdelingen en speerpunten van de organisatie. Functionerings- en beoordelingssysteem. Beloningsbeleid en onkostenvergoedingen. Huisvestingsplannen en meer gezamenlijke kantoren (BAM huizen). Online beheer van personeelsgegevens. Arbo- rapportages en -speerpunten. Financiële aangelegenheden. Strategische agenda en stand van zaken. Efficiënt inzetten bedrijfsbussen en medewerkers afdeling onderhoud. Communicatie met centrale ondernemingsraad en commissies. Diensten derden (Arbo, Randstad, en dergelijke). Vragen over onduidelijkheden in de organisatie."

Hoe luidt jullie agenda van de toekomst?
Eén: goed blijven communiceren binnen eigen platforms en met de bestuurder. Twee: gegevens vragen. Drie: eigen inbreng. Vier: eigen acties en taken ook uitvoeren."

1 De bouw is een verzamelterm voor 1) burgerlijke en utiliteitsbouw 2) water- en wegenbouw, alsmede grondwerken 3) grondboring, buizenleggers- en kabelleggersbedrijf 4) steenzettersbedrijf 5) dakbedekkingsbedrijf 6) andere bouwambachten 7) ovenbouwbedrijf 8) fabrieksschoorsteenbouw 9) heiersbedrijf 10) slopersbedrijf. (terug)