Solidariteit extra 29 maart 2009: Gevolgen kredietcrisis voor arbeiders in China

Dalende economische groei en stijgende werkloosheid

Gevolgen kredietcrisis voor arbeiders in China

Staphany Wong 1

Ondertussen is het geen vraag meer of de crisis China al dan niet raakt. Het gaat er nu om hoe China de crisis kan verwerken. Optimisten geloven dat het effect niet groot is en dat China in een betere positie is dan andere landen. Misschien zou China zelfs haar machtspositie kunnen versterken 2 en is een sterke staat toch nog niet zo'n slecht idee om goed in de economie te kunnen ingrijpen. 3

Terwijl het maanden, zo niet jaren, gaat kosten om deze theorieën te toetsen, staat het bestaan van honderden miljoenen werknemers op het spel. Werkloosheid, vreselijke arbeidsomstandigheden en instabiliteit nemen hand over hand toe. De regering moet laten zien dat ze in staat is oplossingen voor de problemen te vinden. Haar vermogen tot crisismanagement en maken van keuzes die ook op lange termijn werken, wordt beproefd.
Hier een schets van de effecten van de crisis. Met speciale aandacht aan het verlies van arbeidsplaatsen, dalende lonen, arbeidsverhoudingen en pogingen van de regering om de situatie te stabiliseren.

Fabriekssluitingen

Het begrip 'fabriekssluitingen' staat tegenwoordig dagelijks in de Chinese kranten. Vooral sinds oktober 2008 zijn ze aan de orde van de dag in het nieuwe industriegebied in Zuid-China (de Pearl River Delta, met onder andere Hongkong, Macao, Kanton, Zhuhai en Shenzhen). Het lijkt alsof deze sluitingen het logische gevolg zijn van de kredietcrisis die leidt tot een afnemende vraag uit het westen naar arbeidsintensieve producten als schoenen, speelgoed, kleding en zelfs elektronica. Als de export daalt, moeten de arbeidsintensieve industrieën bloeden.
Bij langer volgen van de arbeidsmarkt, blijken de fabriekssluitingen maar één van de vele gevolgen van de crisis te zijn. Omgekeerd hebben ook de fabriekssluitingen niet een directe oorzaak/gevolg relatie met de crisis. De crisis heeft processen versneld, is als smoesje gebruikt, valt er toevallig mee samen en zelfs de mediahype heeft gevolgen voor de sluitingen.

De golf van fabriekssluitingen in China begon al voor het begrip 'kredietcrisis' tegen het einde van 2007 begon te spelen en voor de financiële crisis in de tweede helft van 2008 uitbrak. Al in december 2007 zond de Chinese staatstelevisie een documentaire uit met de titel: "Onderzoek naar de sluiting van duizenden fabrieken in de Pearl River Delta: stijgende productiekosten leiden tot verplaatsing van industrie".
Eind 2007 werd duidelijk dat het Hongkongse kapitaal plannen had om zich uit Zuid-China terug te trekken. Volgens een interview met de Federation of Hong Kong Industries lag dat niet aan de financiële crisis, maar aan de stijgende arbeids- en grondstoffenkosten en de duurder wordende yuan. 4

Als oorzaken voor de fabriekssluiting en -verplaatsing zijn te noemen:

tekort aan arbeid(st)ers, 5

hogere arbeidskosten (om de werknemers te binden),

beperkingen in de elektriciteitsvoorziening en olietekort,

belastingsstijging voor laagtechnologische industrie, 6

strengere milieu- en arbeidswetgeving en

het grote koersverschil tussen inkoop en verkoop van dollars met yuan.

Ontslagen

Hoewel de fabrikanten en handelaren het uiterst zelden toegeven, zijn de werknemers ervan overtuigd dat de vele fabriekssluitingen voornamelijk één doel hadden: de arbeidsverhouding te beëindigen, voordat op 1 januari 2008 de nieuwe wetgeving op de arbeidscontracten van kracht werd. Deze vernieuwing maakt het ontslaan van werknemers ingewikkelder en duurder. Grote ondernemingen zoals Wal-Mart China en Huawei Technologies hebben ook zonder hun plaatselijke vestigingen te sluiten veel arbeidscontracten opgezegd en dezelfde mensen later weer aangenomen. 7
In de praktijk houden de financiële crisis en fabriekssluitingen echter gelijke tred. China's nationale ontwikkelings- en hervormingscommissie bevestigt dat in het eerste halfjaar van 2008 over het hele land 67.000 kleine en middelgrote ondernemingen zijn gesloten. 8 Behalve de gedaalde export is van belang dat de banken door de kredietcrisis nerveus zijn geworden en de kredietlijnen voor veel kleine bedrijven hebben gekort, soms tot 50 procent. 9

Veel Chinese bedrijven die hun winsten zagen dalen, zijn begonnen in andere sectoren te investeren. De kans bestaat echter dat ze nu als gevolg van de financiële crisis failliet gaan. Dat was volgens de berichten bijvoorbeeld het geval, toen Smart Union, 's werelds grootste speelgoedfabrikant, in Dongguan 6.000 mensen ontsloeg als gevolg van mislukte investeringen en kredietproblemen. 10

Gammele cijfers

Eén van de breedst bediscussieerde vragen is: hoeveel werknemers hebben geen werk? En: wat betekent een grote werkloosheid voor China?
Er zijn verschillende officiële en semi-officiële bronnen en schattingen van de arbeidsmarkt. Helaas zijn de getallen tamelijk chaotisch en nauwelijks met elkaar in overeenstemming.
Op 2 februari 2009 meldde Chen Xiwen, vice-president van de stuurgroep Financiën en Economie van het centrale comité, dat 20 miljoen arbeidsmigranten door de financiële crisis hun baan hadden verloren. Dit getal is afgeleid uit een willekeurige steekproef in 150 dorpen in vijftien provincies voor het Chinese nieuwjaar (26 januari 2009) door het Ministerie van Landbouw. Het resultaat was dat 38,5 procent van de arbeidsmigranten in hun huis was teruggekomen. Van hen had 39,6 procent de baan verloren of geen vaste toezeggingen op werk. Op basis van een schatting dat er in totaal 130 miljoen arbeidsmigranten zijn, berekende het ministerie dat 20 miljoen arbeidsmigranten door de financiële crisis hun werk hebben verloren.

Het getal van 20 miljoen zingt sindsdien rond door de media. Het is echter de vraag of het een reëel getal is.
Ten eerste zijn er verschillende opvattingen over het aantal arbeidsmigranten. Volgens het officiële Chinese vakverbond All-China Federation of Trade Unions (ACFTU) waren er eind 2008 230 miljoen arbeidsmigranten. Al op 6 maart 2008 meldde Xinhua News dat 210 miljoen arbeidsmigranten een sociale verzekering nodig hebben. Op basis van deze getallen is het aantal werklozen veel groter.
Ten tweede heeft het ministerie niet in rekening gebracht dat veel arbeidsmigranten die hun baan hebben verloren, niet naar huis terugkeren. Ze zijn tijdens het nieuwjaar in de stad gebleven vanwege de reiskosten en om werk te zoeken terwijl de anderen op vakantie zijn.
Ten derde zeggen veel arbeidsmigranten hun werk op om tijdens nieuwjaar vrij te zijn en zoeken daarna nieuw werk. De vraag is hoe moeilijk dat laatste in 2009 is. Ook andere mechanismen zijn niet in de schatting verwerkt, zoals de vraag of werkloze arbeidsmigranten liever op het platteland wonen, of ze andere plannen hebben, hoeveel mensen uit de stad hun werk verloren hebben, enzovoort.

Behalve aan de arbeidsmigranten moet de Chinese arbeidsmarkt in 2009 werk geven aan 6,1 miljoen afgestudeerde universiteitsstudenten en 1,7 miljoen afgestudeerden in 2008, die nog geen baan hebben gevonden.
Het is dus vrijwel onmogelijk voor China een werkloosheidspercentage vast te stellen. Op 20 januari 2009 meldde het ministerie van Sociale zaken en Werkgelegenheid een werkloosheid van 4,2 procent (8,86 miljoen mensen) voor eind 2008. Dat is 0,2 procent meer dan in 2007. De Chinese werkloosheidscijfers betreffen echter alleen geregistreerde stedelingen. Arbeidsmigranten, afgestudeerde studenten zonder werk en mensen die bij de voormalige staatsbedrijven zijn ontslagen, worden niet meegeteld.
Een Chinese blogger heeft gegevens van het aantal geboorten, het aantal aanstellingen en het officiële werkloosheidscijfer over de laatste 20 jaar gecombineerd en komt op 100 miljoen werklozen, hetgeen twaalf maal hoger is dan het officiële getal. 11 De Chinese academie voor sociale wetenschappen schat het aantal stedelijke werklozen in het laatste kwartaal van 2008 op 9,4 procent (Xinhua Net, 1 februari 2009).

Kortingen

In Shanghai, waar de "high-end" productie is gevestigd en veel multinationals hun fabrieken hebben, zijn de fabriekssluitingen net begonnen. Dat geldt in het bijzonder voor fabrieken met buitenlands kaptaal, zoals Intel en Motorola.
Een tweede zorg van de werknemers is de toename van de loonkortingen. Een voorbeeld is de Sany Group, die net 100 miljoen euro in Duitsland (Nordrhein-Westfalen) heeft geïnvesteerd. 12 Volgens de Sany Group krijgt de directeur in China over 2009 een salaris van 1 yuan, de salarissen van het bestuur worden met 90 procent gekort en van het leidende management met 50 procent. Dat leidt tot heftige discussies op internetfora, omdat Sany misschien zelf geen problemen heeft, maar andere firma's volgt die wel in de problemen zitten. Bovendien vragen werknemers in het beheer en de productie zich af of de golf van kortingen hen ook zal treffen.

Werknemers hebben commentaar op deze kortingen bij het management: "Het salaris van de hogere managers is alleen symbolisch voor hun rang. Het is echter niet het belangrijkste gedeelte van hun inkomen. Ze hebben aandelen, dividenden en bonussen. Ik weet niet of de aangekondigde kortingen alleen maar een show zijn. Maar het wordt steeds belangrijker om het inkomen van het hogere management te beheersen.". "Zal de volgende stap van deze kortingsgolf ten koste gaan van het zuurverdiende loon van de arbeiders? Ik heb gehoord dat er een discussie is over de afschaffing van het wettelijke minimumloon." 13

De noodzakelijke sociale verzekering voor de werknemers is al opgeofferd. Om de fabrieken meer overlevingskansen te geven en een extra stijging van de werkloosheid te vermijden, kondigde het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid aan dat ze tijdelijk zal accepteren dat bedrijven met financiële problemen geen sociale premies meer betalen. Sindsdien hebben de provincies regelmatig bedrijven toegestaan tijdelijk minder te betalen voor ziektekosten, ongeval- en werkloosheidsverzekering en zwangerschapsvoorzieningen. Ook de verhoging van het minimumloon gaat dit jaar in veel steden niet door. Dat hakt er behoorlijk in, omdat de inflatie in 2008 op 5,9 procent lag en de voedselprijzen zelfs met 14,3 procent zijn gestegen.14 Daarbij komt dat de overheden mogelijk de toenemende arbeidsconflicten gaan negeren, omdat zij er nu vooral op uit zijn de bedrijven te behouden.

Regeringsinterventie

De Chinese regering heeft duidelijk gemaakt dat ze de groei van het Bruto Binnenlands Product (BBP) op het hoge peil wil houden. Op het elfde volkscongres is gemeld dat het doel van 8 procent groei door diverse inspanningen haalbaar moet zijn, hoewel de groei van 6,8 procent over het laatste kwartaal van 2008 het laagste was sinds zeven jaar. Volgens een artikel in de Asia Times 15 levert elk procent BBP groei 0,11 procent arbeidsplaatsen op. De hoop van de Chinese regering is waarschijnlijk op deze relatie gebaseerd. Dat leidt tot de ambitieuze BBP doelstelling, hoewel veel wetenschappers twijfels hebben geuit over de directe relatie.

In november 2008 al kondigde de regering een plan aan voor stimulering van de groei, daling van de werkloosheid en stabilisering van de economie. Tot nu toe werd een investeringspakket voor 2009-2010 van 4.000 miljard yuan, kredieten voor kleine en middelgrote ondernemingen en belastingverlagingen gedeeltelijk gerealiseerd.
De theorie dat de intensieve investeringen in de infrastructuur de interne vraag stimuleren en daarmee de werkloosheid verminderen, wekt scepsis bij een aantal Chinese wetenschappers. 16 Ze vrezen dat het grootste gedeelte van de 4.000 miljard yuan ten goede komt van staatsbedrijven die er nieuwe technologie en apparatuur voor kopen om de infrastructuur op een hoger peil te brengen, zonder dat dit de noodzakelijke werkgelegenheid oplevert. De uitdaging voor de investering in de infrastructuur is de werknemers uit de voormalige productiebedrijven die nu werkloos zijn - voor het grootste gedeelte vrouwen - werk te verlenen.
Bovendien is steun uitgetrokken voor huishoudens op het platteland in geheel China, zodat die huishoudapparatuur (televisies, koelkasten en motorfietsen) kunnen aanschaffen. 17 De exporteurs van elektrische huishoudapparatuur krijgen volgens Zeng Xiaoan van het Ministerie van Financiën een belastingsvoordeel van 13 procent.

Op de jaarvergadering van het nationale volkscongres kondigde premier Wen Jiabao aan dat de centrale regering 332 miljard en de regionale regeringen 518 miljard yuan zullen investeren in de algemene medische zorg. Het programma duurt drie jaar. De investering dient in de eerste plaats de ontevredenheid weg te nemen onder de bevolking, omdat de meeste Chinezen geen ziektekostenverzekering hebben. In de tweede plaats is het belang de binnenlandse consumptie te stimuleren. Het resultaat moet kritisch worden gevolgd, want al in 2006 werd een soortgelijke hervorming aangekondigd. De uitvoering was echter niet consequent, omdat de regering prioriteit gaf aan de bestrijding van de inflatie en bang was dat de maatregelen de inflatie zouden vergroten.

De lokale regeringen proberen de maatschappelijke stabiliteit te bewaren door middelen ter beschikking te stellen om de ergste schade te beperken. Die middelen worden gebruikt om het kleine en middelgrote bedrijven makkelijker te maken leningen af te sluiten, om achterstallige lonen uit te betalen aan werknemers van failliete bedrijven, om de reiskosten van werkloze arbeidsmigranten te betalen, enzovoort. Hier en daar worden creatieve, maar soms twijfelachtige plannen gemaakt. Zo stelt de provincie Guangdong voor om afgestudeerden financieel te stimuleren naar het platteland te verhuizen. Als ze daar werk zoeken, zo luidt de redenering, neemt dat de druk op de arbeidsmarkt in de stad af, terwijl de kwaliteit van de diensverlening op het platteland verbetert. Of het praktisch ook zo werkt, of er genoeg land, middelen en posities zijn om de geslaagde studenten aan het werk te krijgen, is onvoldoende onderzocht. Omdat jonge mensen met een universiteitsdiploma hoge toekomstverwachtingen hebben, is het bovendien een beetje wereldvreemd om te verwachten dat ze vrijwillig naar het minder ontwikkelde platteland vertrekken.

Het officiële vakverbond

De ACTFU heeft een programma voor de ondersteuning van arbeidsmigranten aangekondigd. Het gaat om opleidingen, hulp bij het zoeken naar nieuw werk, rechtsbescherming en financiële bijstand voor het levensonderhoud. Sun Chunlan, de vice-voorzitster en eerste secretaris, heeft duidelijk gemaakt dat de prioriteit van het vakverbond is de maatschappelijke stabiliteit te bewaren. "We moeten nu goed op vijandelijke buitenlandse krachten letten die bij de arbeidsmigratie infiltreren. We moeten ze vernietigen als ze gebruik maken van de problemen waarin bedrijven verkeren", zei ze kort geleden in een telefonische conferentie van de ACTFU-leiding.
Dit standpunt heeft echter een boemerangeffect. Een krant in Hong Kong bekritiseerde de ACTFU omdat het onverantwoordelijk is 'vijandelijke buitenlandse krachten' de schuld te geven van China's interne problemen, zoals de sociale onrechtvaardigheid, de corruptie en de fouten van de regering. 18 Meerder Chinese kranten en bloggers hebben kritische commentaren gegeven. Volgens hen is de ACTFU niet in de positie om over 'buitenlandse vijandelijke krachten' te klagen, omdat deze uitdrukking zwaar beladen is door de klassenstrijd en de culturele revolutie. En voor de arbeidsmigranten is het moeilijker voor hun rechten op te komen als ze met zogenaamde buitenlandse vijandelijke krachten in verband worden gebracht. 19

De atmosfeer is in ieder geval zeer gespannen. Gezien de verschillende herdenkingen dit jaar ('Tibets hervorming': 50 jaar, bloedbad op het Plein van de Hemelse Vrede: 20 jaar, stichting van de Volksrepubliek China: 60 jaar) en de problemen met de werkloosheid en maatschappelijke instabiliteit, heeft het Ministerie voor Openbare Veiligheid een ongeëvenaard trainingsprogramma van een half jaar voor 3.080 kaderleden van de politie opgetuigd.

Toekomst

Op dit moment zijn de uiteindelijke gevolgen van de financiële crisis in China, net zoals in veel andere landen, nog niet overzien. Voor de werknemers en in de fabrieken is het een fase van grote verandering. Het is nog te vroeg om vast te stellen wat de globalisering zal betekenen. In de komende jaren zijn verschillende ontwikkelingen in China te verwachten. Dat zijn niet alleen verhalen over de zogenaamde sweatshops. De industrie zal de "high-end" productie stimuleren en hoogopgeleide werknemers nodig hebben. Regeringen zullen in de huishoudelijke infrastructuur en de binnenlandse vraag investeren. Werknemers zullen strijden om in de industriesteden te komen, daar te blijven of om de steden weer te verlaten. En nog belangrijker: wat gebeurt er met de mensen, die besloten hebben op het platteland te blijven? Is de Chinese landbouwpolitiek in staat hen een inkomen te laten verdienen? En als ze geen arbeidsmigranten meer zijn, wat is dan hun nieuwe identiteit? Zal de wig tussen stad en platteland weer groter worden? Of zullen beide een gemeenschappelijke basis vinden.

¹ Vertaling in het Duits: Anne Scheidhauer - www.labournet.de/internationales/cn/wong1.pdf; in het Nederlands: Jan Taat. Het artikel, 5 maart 2009, is een geactualiseerde versie van eu-china.net/web/cms/upload/pdf/materialien/wong_2008_impacts_of_the_financial_crisis.pdf (Engels). (terug)
² Volgens Chen Zhiwu, Yale University, zou China, als het haar financiële reserves gebruikt om nu goedkope buitenlandse grondstoffen op te kopen en te investeren in binnenlandse sociale voorzieningen, uiteindelijk als grote winnaar uit de crisis kunnen komen (China Review News, 27 oktober 2008 - gb.chinareviewnews.com/doc/1007/8/1/5/100781523.html?coluid=123&kindid=0&docid=100781523&mdate=1027141639; Chinees). (terug)
³ Wu Li, Vice-president van het Institute of Contemporary China Studies, Chinese Academy of Social Science, zegt: "De Chinese Communistische partij heeft bij het ontwerp van de 'Plannen voor een wetenschappelijke ontwikkeling' de crisis niet voorzien. Desalniettemin hebben deze plannen een aantal onderdelen die voor de fluctuaties in de Chinese economie een oplossing kunnen bieden. (Xinhua Net, 11 december 2008 - news.xinhuanet.com/politics/2008-12/11/content_10489888.htm; Chinees). (terug)
⁴ More than 10.000 Hong Kong-owned Factories facing Relocation or Closure, in: Yangcheng Evening News, 28 december 2007 (Chinees). (terug)
⁵ Door een beter beheer van het platteland en de stijgende inflatie in de steden geven sedert 2005 steeds meer arbeidsmigranten er de voorkeur aan bij de familie te blijven en niet meer terug te keren naar de stad. Er zijn berichten dat in januari 2006 "ongeveer 1,7 miljoen arbeidsmigranten (in de regio Shenzhen) na hun nieuwjaarsvakantie niet meer zijn teruggekomen". (China's factories hit an unlikely shortage: labor, in: The Christian Science Monitor, 1 mei 2006 - www.csmonitor.com/2006/0501/p01s03-woap.html; Engels). (terug)
⁶ Tijdens de aankondiging van het elfde vijfjarenplan maakte de Guangdong regering duidelijk dat haar prioriteit de omvorming van de industrie tot dienstverlenende bedrijven is. Daarmee werd in 2007 begonnen. "Low-end" industrie, zoals textiel en kleding, werd in de provincie afgeremd door belastingvoordelen in te trekken. In oktober 2008 werden daarentegen weer belastingverlagingen ingevoerd, omdat meer fabrieken sloten dan de regering verwacht of gehoopt had. Zie: China to raise export tax rebates for textile, garment products, in: China View, 22 oktober 2008, www.newsgd.com/news/china1/content/2008-10/22/content_4662027.htm (Engels). (terug)
⁷ Sackings at Wal-Mart: Global restructuring or avoiding the new Contract Law?, in: IHLO, december 2007, www.ihlo.org/LRC/W/101207d.html (Engels). (terug)
⁸ Cold Winter of Lay-offs, in: China Newsweek, 29 oktober 2008 - (news.sina.com.cn/c/2008-10-29/120216548971.shtml; Chinees). De grootte van de 67.000 gesloten bedrijven is niet in detail gegeven, zodat het moeilijk vast te stellen is wat het effect is op de economie en de arbeidsmarkt. China heeft volgens het Bureau voor Industrie en Handel eind september 2008 9,6 miljoen geregistreerde bedrijven. In 2006 waren het er 9,2 en in 2007 9,6 miljoen (People's Daily, 30 oktober 2008) - www.gov.cn/jrzg/2008-10/30/content_1135295.htm; Chinees). (terug)
⁹ How will China Weather the Financial Storm?, in: Time, 23 oktober 2008 - www.time.com/time/business/article/0,8599,1853112,00.html (Engels). (terug)
¹⁰ Volgens de Chinese media wilde Smart Union meer zijn dan een productiebedrijf en investeerde het sinds juni 2007 meer dan 400 miljoen yuan in een zilvermijn in de provincie Fujian [de yuan is ongeveer 0,1 euro - JT]. Toen de export terugliep, ontstonden er liquiditeitsproblemen en het bedrijf vroeg faillissement aan. (Sina Finance, 3 december 2008, finance.sina.com.cn/review/observe/20081203/22585587182.shtml; Chinees). (terug)
¹¹ What is the hidden unemployed population in China?, uit de Blog von Qingyi, 28 december 2008 - blog.sina.com.cn/s/blog_4a46559f0100bpch.html (Chinees). (terug)
¹² Zie het Sany persbericht: www.sany.com.cn/english/aboutus/20090205063228.htm (Engels). (terug)
¹³ Sina Financial News, 16 februari 2009 - financenews.sina.com/chinanews/000-000-107-103/402/2009-02-16/1921399097.shtml (Chinees). (terug)
¹⁴ Statistics release for 2008, in: National Bureau of Statistics of China, 26 februari 2009 - www.stats.gov.cn:82/tjgb/ndtjgb/qgndtjgb/t20090226_402540710.htm (Chinees). (terug)
¹⁵ China seeks road back to growth, in: Asia Times, 19 februari 2009 - www.atimes.com/atimes/China_Business/KB19Cb02.html (Engels). (terug)
¹⁶ Li Yining, lid van het permanente comité van het nationale volkscongres, een econoom bekend om zijn theorieën en voorstellen tot hervorming van staatsbedrijven, in: Southern Daily & Mingpao Daily, 9 februari 2009. (terug)
¹⁷ Dit type maatregelen is van december 2007 tot mei 2008 in een aantal provincies uitgevoerd. Als reactie op de dalende export en om de interne vraag aan te zwengelen, heeft de regering in december 2008 nieuwe ondersteuningspakketten aangekondigd. (terug)
¹⁸ Het commentaar stond 19 februari 2009 op de China pagina van de Mingpao Saily. (terug)
¹⁹ Zie voor discussie Chinese bloggers: lixueqiang.blshe.com/post/5108/338866 (Chinees). (terug)