welkom
commentaren
Solidariteit

Commentaar nr. 35 - 19 februari 2006

De inrichting van de economie

Ailko van der Veen

Aandeelhouders zijn meestal niet bereid voor hun gemeenschappelijke belangen op te komen en gezien de boekhoudschandalen kunnen ze dat blijkbaar ook niet overlaten aan het management (hier: directie, raad van bestuur) van 'hun' bedrijven. Het kabinet Balkenende wil daarom institutionele beleggers, zoals de pensioenfondsen, voor dat gemeenschappelijke belang verantwoordelijk maken. Een idee waar de vakbeweging te weinig over nadenkt.

Terwijl in de negentiende eeuw de baas in en de eigenaar van een onderneming vaak één en dezelfde persoon zijn, verandert dat met het groter worden van de bedrijven. De eigendom van het bedrijf wordt dan verdeeld over de aandeelhouders. Terwijl managers de leiding krijgen, strijken de aandeelhouders de winst op die geproduceerd wordt door de werknemers.

Creatief boekhouden

Dat aandeelhouders minder zicht hebben op de bedrijfsvoering dan het oude type eigenaar, heeft enige gevolgen. Managers houden zich vooral bezig met hun eigen belang en dat loopt niet altijd gelijk met dat van de aandeelhouders. Zo gebruiken ze bedrijfswinsten om links en rechts bedrijven op te kopen, waar ze weliswaar niet zoveel verstand van hebben, maar waardoor het voor aandeelhouders veel moeilijker wordt hen te controleren en te beoordelen.

Om er voor te zorgen dat managers zich alleen nog bezig zouden houden met het maken van winst en dus met het belang van de aandeelhouders, wordt vanaf ongeveer 1980 het inkomen van een manager steeds meer afhankelijk gemaakt van de winst in het bedrijf. Hierdoor hoopte men de belangen van aandeelhouders en managers weer parallel te laten lopen.

Al snel echter blijkt dat managers verschillende methoden kennen om de winst op te schroeven. Niet alleen door het ontslaan van personeel of het uitbreiden van de afzet, maar ook door creatief dan wel frauduleus te boekhouden.

Stemmen met de voeten

Nu wordt wel vaker de wet overtreden in het bedrijfsleven. Het bijzondere aan de boekhoudfraudes is echter dat het de aandeelhouders en andere geldschieters, zoals banken, onmogelijk maakt goed in te schatten hoeveel risico ze lopen. Het gevolg zou kunnen zijn dat de geldstromen stoppen en het kapitalisme weer eens krakend tot stilstand komt. Vandaar de paniek. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld zijn managers, ook van buitenlandse bedrijven, sinds 2002 persoonlijk aansprakelijk voor de juistheid van de jaarcijfers. Als die opgeklopt blijken te zijn, kunnen ze eventueel voor tien jaar de gevangenis in.

Terwijl de belangen groot zijn voor aandeelhouders, zijn ze meestal niet bereid om bijvoorbeeld naar een aandeelhoudersvergadering te gaan en het management te controleren. Voor aandeelhouders is het namelijk riskant zich met het beleid van een bedrijf te bemoeien. Andere aandeelhouders zouden wel eens kunnen denken dat er wat mis is met het bedrijf en alvast hun aandelen verkopen, iets wat overigens steeds gemakkelijker is geworden. De prijs van de aandelen zal zakken en de zich uitslovende aandeelhouder draait op voor het verlies. Het is voor een aandeelhouder die zich zorgen maakt dan ook verstandiger stilletjes aandelen te verkopen en te kiezen voor het eigen belang in plaats van voor het algemeen aandeelhoudersbelang.

Een nieuwe rol

De wetgeving uit 2003, de code Tabaksblat - genoemd naar de opsteller daarvan, de ex-topman van Unilever - bevat verschillende regelingen die het de aandeelhouder gemakkelijker moet maken zich te bemoeien met het management. Toch lijkt dat niet voldoende. Er wordt dan ook een appèl gedaan op institutionele beleggers zich serieus bezig te houden met de bedrijven waarin ze beleggen.

Nu was het altijd al zo dat het de werknemers zijn die in de bedrijven het werk moeten doen. Daarna kwam het fenomeen dat ze via het loon dat verplicht in het pensioenfonds werd gestoken, hun onderneming geld moesten voorschieten. Dit gebeurt, doordat van dit pensioengeld aandelen en obligaties worden gekocht. En daar komt nu dus ook nog bij dat ze via het bestuur van het pensioenfonds zelf actief moeten controleren of het management zich wel voldoende kapitalistisch opstelt of in andere bewoordingen hen wel voldoende uitbuit en winst maakt.

Werknemers aan zet

Hoewel het op eerste gezicht een riskante strategie lijkt om de controle op het management aan de werknemers over te dragen, valt dat erg mee gezien de (ondemocratische) manier waarop de besturen van pensioenfondsen functioneren. En zelfs al zou een pensioenfonds echt gecontroleerd worden door de werknemers, is het maar de vraag of binnen de bestaande inrichting van de economie een alternatieve koers mogelijk is zonder de eigen pensioenvoorziening op te blazen.

Het is jammer dat vakbonden en linkse partijen buiten dit debat over de inrichting van de economie staan. Af en toe wordt eens stevig gescholden op de graaicultuur, gevraagd om hogere straffen voor frauderende managers of gedreigd dat de leden nu echt niet meer op de nullijn gehouden kunnen worden, maar dat lijkt me minder interessant. Zeker nu alle werk naar werknemers wordt geschoven, moet ook in de vakbeweging en binnen 'links' de discussie worden gevoerd hoe de economie ingericht moet worden en welke rol werknemers daarin dienen te spelen. De discussie aan 'rechts' overlaten is ronduit absurd.

Klik hier