Solidariteit - Commentaar 292 - 27 december 2015
Het credo van een agnost
Herman Pieterson
Als agnost ben ik niet deskundig als het om geloven gaat. Ik denk niet dat ik kan bewijzen dat er geen god is. Maar ik weet heel zeker dat er buiten de waarneembare en soms onbegrijpelijke wereld geen andere is. Kan ik dan zonder kennis van zaken uitmaken of een variant van een bepaald geloof wel of niet kan?
De enige beperking aan mijn vrijheid is de erkenning van de vrijheid van anderen. De enige reden om iemand te vervolgen, kan dus zijn dat hij/zij aan de vrijheid van anderen tornt. En dan gaat niet om wat hij gelooft, maar om wat hij doet. Daarom vind ik oproepen om deze of gene stroming in de islam te vervolgen nogal beangstigend.
Onze manier van leven?
Wat mij vooral bang maakt, is dat de echte kwaal niet aangepakt wordt. De reacties van de Hollandes, de Camerons en de Ruttes zijn precies zoals de moordenaars willen. IS wil een oorlog, waarin maar twee keuzes zijn. Het ware geloof of de ongelovigen. Waarbij iedereen die niet met IS is tot de laatste groep behoort.
De leiders van het westen spreken over 'een aanval op onze manier van leven'. Mooi gezegd, maar waar bestaat die manier van leven uit? Is dat drinken op een terras, bezoeken van een rockconcert of een voetbalwedstrijd? Is dat alles? Natuurlijk was de keuze van die doelwitten bewust. Omdat het ging om gewone jonge mensen, niet om de beau monde. Om de plekken waar je dochter zou kunnen zitten of werkelijk zat. Om duidelijk te maken aan alle Europeanen: wees bang, de terreur treft iedereen.
Juist daarom is de vraag belangrijk wat onze manier van leven inhoudt. Wie daarop geen antwoord kan geven, is gedoemd bang te blijven en uit angst te reageren.
De echte kwaal lijkt mij dat de manier van leven in Europa en Amerika niet zo geweldig is. Dat voor meer dan de helft van de bevolking de deelname aan die manier van leven, aan de luxe consumptie, slechts bij uitzondering mogelijk is. En dat die consumptie ten koste gaat van het klimaat en de dieren, en voor een deel letterlijk betaald wordt door het armere Zuiden.
Franse revolutie
We hebben de afgelopen weken weer heel wat doctor Clavans zien langskomen. Radicalisering wordt opgevat als een soort autonoom geestelijk proces. Niet in samenhang met omstandigheden, tegen de bredere achtergrond van wat er in de wereld gebeurt. Verder lijken veel anti-radicaliseringsmaatregelen vooral uit politie-acties te bestaan. Wie zegt wat op internet, wie praat met wie. En wat te doen met terugkerende strijders. Als je daar moet beginnen, ben je al te laat. Wat mensen denken en voelen komt eerst, pas daarna wordt dat geuit en zijn ze gevoelig voor rekrutering door deze of gene figuur met connecties in Syrië.
De oorspronkelijke motivatie van Syriëgangers was te volgen. Solidariteit met onderdrukten, humanitaire steun voor broeders en zusters, motieven die deugen. Dat mensen zich vervolgens voegen bij groepen met een extreem reactionaire en onderdrukkende ideologie is minder goed te begrijpen. Tenminste ervan uitgaande dat 'bij ons' die solidariteit en humanitaire steun respect en waardering krijgen. En dat is niet zo.
Daarmee komen we weer bij onze manier van leven. Wat zijn de normen en waarden van Nederland dan? Wat betekenen de idealen van de Franse revolutie van 1789 voor ons nu?
Vrijheid is vrijheid van dwang. Van dwang van overheid en van machthebbers. Vrijheid om te denken en te geloven. Om dat te roepen, te schrijven, te tekenen, zonder daarbij de vrijheid van de ander dwars te zitten. Vrijheid om bij elkaar te komen, een kerkgenootschap te zijn, een vereniging, een partij, met elkaar te praten, te demonstreren, te staken, vakbonden te vormen, om in actie te komen voor de leefomgeving.
Gelijkheid is gelijkheid voor de wet. Bij ons verwoord in de Grondwet: "allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan." Let wel, gelijkheid voor allen die zich in Nederland bevinden. Niet alleen voor Nederlanders, of voor mensen met een visum of een erkende status. Niet alleen voor wie ik aardig vind, voor wie er net zo uitziet als ik.
Broederschap. Wat is broederschap als het geen solidariteit is? Die is ook weer gelijk voor allen. En dat overstijgt de seksistische achttiende-eeuwse formulering meteen. Ik heb even geen beter woord.
Hertaling van links
Wat zijn deze grondbeginselen waard zonder daadwerkelijke invulling? Wat zijn ze waard als de dagelijkse praktijk ze logenstraft? Het is een garantie dat grote groepen zich in de kou voelen staan. Zowel van autochtone kaaskoppen als van migranten.
En links dan? Links heeft toch al jaren de gelijkheidsidealen hoog in het vaandel? Leeft mee met de verdrukten en de verworpenen der aarde. Is dat zo? Heeft ook links geen last van een enorme olifant in de kamer? Want we kunnen nog zo fraai de gebreken van het kapitalisme aan de kaak stellen, we kunnen scherp alle onrecht veroordelen, waarom vallen jongeren die onrecht en onderdrukking willen bestrijden, in de handen van ultra reactionaire ronselaars? Waarom kunnen we wel de leegheid en oneerlijkheid van het neoliberalisme aan de kaak stellen, maar hebben we er geen wervend verhaal tegenover? Waarom raken we ondanks enthousiasme en mooie campagnes ook in de FNV de leden bij tienduizenden kwijt? Waarom roept de grootste partij op links "We gaan het doen" zonder dat iemand buiten het partijkader daar iets bij voelt? Tegenover een drievoudige reactionaire dreiging, van het islamisme van IS, van xenofobe volksmenners en van het neoliberalisme kan een oud begrip nieuw leven krijgen: solidariteit. Zonder voorwaarden, zonder grenzen, zonder aanzien des persoons. We kunnen alternatieven aandragen voor wat er nu misgaat. 'Tegen' roepen helpt al lang niet meer. Waarom is het woord hervormingen gekaapt door rechts? Wij willen wel hervormingen, als ze maar tegen de macht en de privileges van 'de 1%' ingaan: antikapitalistische structuurhervormingen.
Waarom is links in grote delen van Europa vooral in de verdediging, en zien we maar bij uitzondering (Griekenland en Spanje) een dynamiek van vernieuwing op gang komen? Kennelijk zijn de oude organisaties niet echt aantrekkelijk, ook linkse partijen verdacht, onze campagnes vaak niet in staat een vuist te maken en onze vakbeweging vergrijsd en verstard. Werkelijke vernieuwing betekent dat grote groepen nieuwe mensen zich gaan inzetten. En dat zien we niet, op die uitzonderingen na.
De taal die wij spreken, de beelden die wij oproepen, helpen niet om onze analyses over te brengen. Wat we nodig hebben, is een hertaling van links, van solidariteit, van zelforganisatie en van strijd naar de eenentwintigste eeuw. Een uitzicht op een aanpak van de klimaatcrisis die echt werkt. Daarmee kunnen we het tij proberen te keren, daarmee kunnen we perspectieven bieden aan iedereen die nu zich op de vuilnisbelt gegooid ziet. Kaaskoppen en migranten. Gelovigen en niet-gelovigen. Jongeren en ouderen. Vrouwen en mannen. We hebben een wereld te verliezen.
|