welkom
commentaren
Solidariteit

Solidariteit - commentaar 252 - 15 juni 2014

Overheid stelt zich buitenspel. En de vakbeweging?

Jan Taat

Om de werkgelegenheid te vergroten, sluiten overheden onderling verdragen af die de rechten van buitenlandse investeerders garanderen. Dat heeft consequenties voor de speelruimte van de vakbeweging. Europa onderhandelt nu met de Verenigde Staten over een vrijhandelsverdrag (Transatlantic Trade and Investment Partnership, TTIP). Dat gaat een stap verder en biedt investeerders de mogelijkheid de overheid en de vakbeweging buitenspel te zetten.

Ruim een maand geleden googlede ik FNV en TTIP. Dat leverde over het Transatlantic Trade and Investment Partnership niets op, alleen maar een FNV reisTIP. Dat is, zoals we zullen zien, merkwaardig. Ondertussen heeft de Palestina Werkgroep AbvaKabo FNV gelukkig een Engelstalig interview met Olivier Hoedeman van Corporate Europe Observatory geplaatst die een sleutelrol voor de vakbeweging ziet in de strijd voor een doorzichtig Europa.

Niet alleen vrijhandel

Volgens een zeer leesbare brochure van de International Union of Food, Agricultural, Hotel, Restaurant, Catering, Tobacco and Allied Workers’ Associations (IUF) gaat het bij de TTIP niet alleen om vrij verkeer van goederen, maar ook om de regelgeving waaronder de bedrijven investeren. Die mag geen barrières voor de investeerders opwerpen. Daarbij kan je denken aan milieuwetten, voedsel (genetische manipulatie) en ook sociale wetgeving. Dat laatste raakt de vakbeweging direct. Investeerders kunnen klagen dat ze door de sociale wetgeving en arbeidsrechten in Nederland minder winst kunnen maken dan in de VS.

Die klachten komen niet terecht bij een rechtbank in Nederland, bij het Europees gerechtshof of bij een internationaal gerechtshof, maar bij een soort geschillencommissie: de Investor State Dispute Settlement (ISDS). Deze gaat uitmaken hoe de staat de investeerder zal compenseren voor het beperken van zijn winstmogelijkheden. Het geheel - de verdragen en de arbitrage - speelt zich in alle stilte af buiten enige democratische besluitvorming of controle. Dankzij Wikileaks zijn de conceptverdragen nu beschikbaar.

Risico's

De IUF geeft een serie voorbeelden hoe een vergelijkbaar verdrag, de North American Free Trade Agreement (NAFTA) functioneert. De NAFTA is een vrijhandelsverdrag tussen de VS, Canada en Mexico uit 1994. Onder de paraplu van de NAFTA zijn 3.200 investeringsverdragen afgesloten, 90 percent bevat bepalingen die het voor investeerders mogelijk maken bij een ISDS klachten in te dienen.
Zo klaagde de US Ethyl Corporation in 1997 de Canadese regering aan, omdat die MMT (een toevoeging om het octaangetal van benzine te verhogen) wilde verbieden vanwege aantoonbare gezondheidsrisico's. De waarde van de investeringen zouden hierdoor verminderen en de naam geschaad. In 1998 trok de Canadese regering het wetsvoorstel in en betaalde 13 miljoen dollar schadevergoeding. De vervuiler krijgt betaald.
Dichter bij huis klaagde de verzekeringsmaatschappij Achmea in 2006 de nieuwe Tsjechische regering aan. Die wilde beperkingen opleggen aan de uitvoer van winsten van buitenlandse zorgverzekeraars. Achmea maakte gebruik van een bilaterale investeringsbeschermingsovereenkomst die Nederland en Tsjechië hebben afgesloten en kreeg 25 miljoen euro vergoeding. In 2013 spande Achmea opnieuw een procedure aan, omdat Tsjechië aankondigde een nationale zorgverzekering te willen invoeren.

Bovenstaande voorbeelden geven aan hoe de verdragen nieuwe regelgeving tegenwerken. Met het principe van de TTIP dat nationale regels in de VS en Europa geen barrières voor investeerders mogen opwerpen, komt ook de bestaande regelgeving onder vuur. Daarom dringen oppositiegroepen in Engeland er bij Labour op aan de National Health Service expliciet als uitzondering in de TTIP te laten opnemen.

Werkgelegenheid als worst

Ondanks al die risico's zijn er toch politici - en niet alleen VVD'ers - die enthousiast over de TTIP zijn. Dit megaverdrag gaat namelijk volgens de Europese Unie bergen werk opleveren: "de TTIP is het goedkoopst denkbare stimuleringsproject, een unieke kans die we moeten grijpen." Het levert 119 miljard per jaar voor Europa en 95 miljard voor de VS op.
Volgens de universiteit van Manchester vergeten ze erbij te vertellen dat dit 545 euro voor een vier persoons Europese familie zou betekenen … , maar pas in 2027! Verder argumenteert de universiteit dat de EU-schattingen uiterst optimistisch zijn en alleen gelden als alle regelgeving overboord wordt gegooid. Die regels zijn er niet voor niets en niet de investeerders gaan voor de kosten opdraaien. De ervaringen met het vrijhandelsverdrag NAFTA geven ook geen aanleiding voor optimisme: dat zou 20 miljoen banen opleveren, maar de VS verloren er 1 miljoen.

De Nederlandse overheid geeft wat informatie over de TTIP met gekopieerde EU-propaganda. Er zijn inspraakmogelijkheden. Voor bedrijven en ondernemers wel te verstaan. De vijfde onderhandelingsronde is 23 mei jongstleden afgerond (Arlington, VS). Gelukkig hebben zowel investeerders als staten verschillende belangen en is de zaak daarom nog niet beklonken. Maar voordat we het weten, is het web van overeenkomsten al zo dicht dat de parlementaire democratie is verstikt en de overheid buitenspel staat.
Zoals Olivier Hoedeman het stelde: de vakbeweging kan een sleutelrol spelen. In eerste instantie door openheid te eisen, de consequenties van de verdragen te toetsen en het publieke debat te openen. De stilte dient te worden doorbroken.

Lees ook:

Klik hier