Commentaar 111 - 18 januari 2009

Werken in een beursgenoteerde onderneming

Jeroen Zonneveld

We leven in een interessante tijd. Dit cliché krijgt ineens meer inhoud dan gebruikelijk. Wie had een jaar geleden gedacht dat we te maken zouden krijgen met nationalisaties van banken en steunoperaties van regeringen op zo'n grote schaal? Het lijkt er soms ook op dat topbestuurders van bedrijven zich af en toe achter de oren beginnen te krabben of ze eigenlijk wel op de goede weg zijn. Sommigen van hen verlagen zelfs vrijwillig hun salaris. Komt er dan toch een einde aan het onverantwoorde graaien?

Vooralsnog ziet het daar niet naar uit. Nergens zijn de aandelenbeurzen gesloten, is speculeren gestopt of beleggen in onverantwoorde financiële producten definitief verboden. Slechts een enkel bedrijf trekt zich terug van de beurs. De meeste zetten echter alles op alles om in de economische neergang toch de belangen van de aandeelhouders te verdedigen.
Dat geldt ook voor de uitgeverij waar ik zelf bij betrokken ben. De internationale moedermaatschappij was net te laat met de verkoop van de conjunctuurgevoelige tak die het vooral moet hebben van de advertentie-inkomsten. Nergens waren nog banken te vinden die wilden opdraaien voor de financiering van de verkoopdeal ter waarde van zo'n twee miljard euro. Dat veranderde niet toen de verkoopprijs praktisch halveerde. De verkoop gaat voorlopig dan ook niet door.

Snijden

Die moedermaatschappij had trouwens wel gelijk, want ziedaar: de huidige recessie leidt onmiddellijk tot een flinke daling van de advertentieverkoop in de meeste sectoren en branches waarin de internationale dochteruitgeverij actief is. En ondanks de sterke gerichtheid op innovatie en het gebruik van de nieuwste online technieken, grijpt de bedrijfsleiding nu weer terug op de oude vertrouwde oplossingen: snijden in personeels- en redactiekosten. Als eerste zijn de freelancers aan de beurt, ze krijgen te maken met minder werk en veel lagere tarieven voor hun werk. Vervolgens zijn de medewerkers die werken op contracten voor bepaalde tijd de klos. Zij lopen grote kans dat hun contracten niet worden verlengd. Kortom, de flexibilisering werkt op volle kracht de andere kant op. Maar ook het vaste personeel gaat het de komende tijd voelen. Ontslagen zijn beslist niet uitgesloten. En waarom? Omdat de winst voor de aandeelhouders, en dus de beurskoers, op peil gehouden moet worden, liet de Nederlandse 'CEO' onverbloemd weten. De suggestie om het bedrijf dan maar zo snel mogelijk van de beurs te halen, vond zij bespottelijk. "Dan moet je maar niet in een beursgenoteerde onderneming gaan werken."

De paniek in de ogen van de managers begint nu duidelijker zichtbaar te worden. De idioot hoge rendementseisen van het moederconcern, die helemaal niets met de werkelijkheid van doen hebben, vertaalden zij sowieso al in zwalkend korte termijnbeleid. Zeer urgente innovatieve internetprojecten werden net zo gemakkelijk weer gestopt als binnen een jaar geen zicht was op het hoge, vanuit het bestuurscentrum opgelegde rendement. Dat bijna niemand nog kans ziet om met internet geld te verdienen, speelt verder geen rol.

Piepen of barsten

Hoofdredacteuren van bladen en websites die erop wijzen dat zij niet door de muur heen kunnen, waartegen zij al een tijdje met de rug stonden, worden weggehoond. Er zijn echter nog steeds geen robots of kaboutertjes die websites en bladen vullen met informatie. Dan moet er nog maar wat harder gewerkt worden door de weinige mensen die nog over zijn, vindt het management. "Want in de praktijk blijkt dat mensen voortdurend veel meer aankunnen dan zij zelf denken", meent de vestigingsdirecteur. De druk kan best nog wel een stukje verder worden opgevoerd. Gecombineerd met allerlei paniekmaatregelen levert dit geen situatie op waarin stabiele, langzame groei op langere termijn kan floreren.

Leidinggevenden moeten hun medewerkers zo vol stoppen met werk tot zij hard gaan piepen of barsten. In beide gevallen treedt vervolgens een proces in werking, waarin het enige doel is om die mensen er zo snel mogelijk uit te werken. Het management 'by fear', sowieso al een vast onderdeel van het Angelsaksische model, werkt op dit moment op volle toeren. Met als gevolg dat de loyaliteit van medewerkers aan het bedrijf alleen in afgedwongen vorm bestaat. Loyaliteit naar elkaar, ofwel solidariteit, krijgt in dit systeem praktisch geen kans. Mensen zijn murw en cynisch of stellen zich op zijn best afwachtend op.
Maar gelukkig zijn daar de vakbond en de ondernemingsraad. Hoewel, waar zijn die eigenlijk? Ah, die zijn alvast een mooi sociaal plan in elkaar aan het timmeren. Daar kan je niet vroeg genoeg mee beginnen, in de hoop dat de rendementen overeind blijven en de beurskoersen weer herstellen. Tenslotte heb je daar als vakbond en medebestuurder van de pensioenfondsen (net als de deelnemers aan het pensioenfonds trouwens) alle belang bij.