AB DE WILDT, oud-havenwerker in de Amsterdamse Havenpool wist niet wat hij zag. AT 5 zendt sinds enkele weken een spotje uit, waarin André Hazes enthousiast door de haven loopt en zegt dat het best leuk werken is in de haven. Een reclamespotje van NV Werk, dat jong personeel zoekt voor een instroompool. Dat moet de nieuwe, swingende, tijdelijke havenpool met meer dan tachtig jonge werknemers worden.
NV Werk broedt al ruim een half jaar op de plannen, samen met de gemeente Amsterdam en de vakbond FNV Bondgenoten. Het zijn dezelfde twee partijen die de afgelopen jaren een cruciale rol speelden bij de reorganisatie van de Amsterdamse Havenpool, die ruim honderd havenwerkers hun baan kostte.
Dat er nu een nieuwe havenpool komt terwijl er nog collega's thuis zitten, gaat De Wildt te ver. Met 25 collega's heeft bij een kort geding aangespannen, dat op 5 januari dient voor de Amsterdamse rechtbank.
"De overgebleven havenwerkers kunnen het werk in de haven niet aan," zegt De Wildt. "Terwijl ze zeven dagen per week in touw zijn. Ze zijn in de zomer nog berispt door de Arbeidsinspectie vanwege overmatig overwerk. Iedereen wist dat dit zou gebeuren, en toch werden de havenwerkers ontslagen. Daardoor is ook werk aan andere havens verloren. Tot vorig jaar kwamen er nog enkele boten met stukgoed als cacao. Die blijven weg nu het gekwalificeerde personeel er niet meer is," zegt De Wildt, een van de havenwerkers die vorig jaar aan de kant werd gezet.
Bang om te werken is De Wildt niet. Hij zocht zich als veertigplusser 'een ongeluk' en vond na drie maanden een baan bij uitgeverij VNU, op de afdeling distributie van tijdschriften. "Ik ben niet ontevreden, maar het werk is minder leuk, ik ben alle toeslagen kwijt en heb pensioenbreuken opgelopen. En daar draait het om. De havenpool was niet overbodig, maar de werkgevers vonden de pool te lastig, te duur en kregen bonden mee om een koude sanering door te voeren."
Volgens de advocaat van de ontslagen werknemers, Pim Fischer uit Haarlem, zijn de havenwerkers rechteloos geworden. "De FNV moet opkomen voor de werknemers," aldus Fischer. "In plaats daarvan werkte de vakbondstop mee aan de reorganisatie. Men zei dat er geen werk meer was. Dat is met uitgekomen. Zo zijn de werkgevers wel goedkoop een generatie lastige werknemers kwijtgeraakt."
De havenpool kent een 'solidaire' geschiedenis, die teruggaat tot 1913. De pool werd mede in het belang van de werkgevers opgezet. Doel was bet werk te verdelen en koppelbazen buiten de deur te houden. De overheid had er geld voor over: vijftig procent van de kosten als er geen werk zou zijn. In 1994 begon de overheid aan de bijdrage te morrelen - het begin van bet einde.
In 1998 stelden de gemeente Amsterdam, de vakbonden en de werkgevers een reorganisatieplan op. De Havenpool werd in twee delen gesplitst. Er kwam een nieuwe arbeidspool, de Stichting Personeelsvoorziening Amsterdam-Noordzeekanaal met Operationele ploeg (Spano). Daarnaast kwam een reserveploeg: Span. Er werden 110 goudhaantjes geselecteerd voor Spano. De rest van de ruim driehonderd werknemers vertrok of kwam in de 'wagon tweede klasse', Span, die na een jaar zou worden afgekoppeld.
De legendarische vakbondsbestuurder en onderhandelaar Tom Koningh van de Vervoersbond FNV doorzag het gevaar van Span destijds haarscherp. "Dit is de ideale manier om iedereen waar een vlekkie aan is, mensen met een kleine handicap of met een kleurtje, te lozen," zei hij. Bovendien voorspelde Koningh dat er binnen korte tijd weer genoeg werk in de haven zou zijn.
Hij werd niet geloofd, maar hij hield voet bij stuk. "Ik ga met onderhandelen voor honderd man, terwijl ze andere collega's de laan uit willen sturen," zei Koningh. Dat leidde tot een richtingenstrijd binnen de vakbond, die Koningh verloor. Hoewel hij later gelijk zou krijgen, namen zijn medebestuurders Dick ter Wischa en Jan Heilig de leiding over. Zij zorgden ervoor dat de vakbondsleden formeel akkoord gingen met het plan, en dat de top van de bond in het bestuur van de pool terechtkwam.
Volgens advocaat Fischer speelden Ter Wischa en Heilig hierbij, mogelijk onbedoeld, een kwalijke rol. "Zij waren betrokken bij de selectie van werknemers; in elk geval stemden ze ermee in. Precies wat Tom Koningh vreesde, gebeurde. Wie kwamen in de reserveploeg? Mensen die die door het zware werk deels arbeidsongeschikt geraakt waren, werknemers die lastig waren bevonden, en, ja, toevallig ook alle allochtonen.".
Ter Wischa en Heilig kwamen in een belangenverstrengeling terecht. Fischer: "Ik heb hier een brief van FNV Bondgenoten aan de voorzitter van Span. Dus zeg maar een brief van de vakbond aan de directeur van een bedrijf. De aanheft luidt 'Beste Dick'. ook schreef Heilig een brief namens Span per abuis op briefpapier van Bondgenoten."
De bedoeling was dat Spano, de vaste ploeg, een goede naam zou krijgen. De bijwagen Span, eufemistisch ook wel scholings- of opleidingsploeg genoemd, was ironisch genoeg gericht op 'werkbehoud'. Fischer: "Maar het omgekeerde was het geval. Hier werd een generatie ouderwetse havenwerkers die hun leven lang hard hadden gewerkt, het werk ontnomen. En de vakbond, die toch al bezig was te zoeken naar een moderner imago, werkte actief mee aan de sanering."
Hetzelfde geldt voor de Arbeidsvoorziening, zegt Fischer. "Directeur Rob Elshoff heeft de taak mensen aan werk te helpen, maar hij ontstal hun het werk. Een economische noodzaak voor ontslag was er niet. Juridisch deugt het met, want de splitsing, de sterfhuisconstructie, is onwettig. Wat overblijft, is politiek. De werkgevers wilden een einde maken aan de traditie dat in de Amsterdamse haven geen ontslagen vallen."
Fischer: "Wij eisen nu eerst dat de NV Werk stopt met het werven van personeel want wij hebben ervaren personeel thuis zitten. De tweede eis is het terugnemen van de ontslagen havenwerknemers. Dat is ook beloofd door FNV'er Jan Heilig, onder meer met zijn mededeling in FNV Magazine van december vorig jaar, dat hij direct in de telefoon zou klimmen zodra er weer werk in de haven was."
Ton Damen (Het Parool, 23-12-2000)