Ingezonden
Deel II van Het kapitaal vertaald in het NederlandsHet kapitalistisch mechanisme verder ontrafeldJasper Schaaf 1 Voor de Nederlandse kennisname van Karl Marx' werk is een nieuwe mijlpaal bereikt. Het tweede deel van Het kapitaal is vertaald in goed Nederlands en nu als boek verkrijgbaar. Leendert Erkelens is de vertaler, Adrien Verlee de kritische meelezer bij het monnikenwerk dat voor de vertaling nodig was. Van deel I bestaan al langer enkele vertalingen, voor de delen II en III waren al vaker plannen gesmeed en concepten geschreven, het daadwerkelijk afmaken was een ander verhaal.
Deel I, het halve werkEen mijlpaal, inderdaad, want Het kapitaal is toch één van Marx' hoofdwerken, of zelfs hét hoofdwerk, en dan is het maar vreemd om genoegen te moeten nemen met alleen deel I, dus met een half werk. Hier hoort echter wel een hele geschiedenis bij. De geschiedenis van Marx' wetenschappelijke lange zoektocht, inclusief de afloop waarin zijn vriend en vertrouweling Friedrich Engels uiteindelijk de delen II en III heeft geredigeerd uit Marx’ nagelaten brokstukken. En deze vervolgens heeft gepubliceerd en gepropageerd.
Deel I van dit werk, verreweg het meest bekende – zeker de politieke slotpassages ervan – wordt vaak al beschreven als Het kapitaal alsof het helemaal gereed en afgerond was. Dat was het echter bij lange na niet en Marx heeft vrijwel tot aan zijn dood hieraan zitten puzzelen. Het is ook niet niets, het kapitalistische stelsel wordt in al zijn werkingen, de productieve en destructieve als theorie beschreven. Een wetenschappelijke beschrijving als weerspiegeling van heel de kapitalistische productieverhoudingen.
Strenge wetenschapperAnderzijds als dat eenmaal is gebeurd, vormt deel II een wenkend perspectief voor wie de werking van het kapitalistische productiestelsel beter wil begrijpen. Want deel II concretiseert, verbijzondert. Tal van voorbeelden worden gegeven. De start is ook hier nogal abstract, kernachtig: het ontstaan van de geld- en warencirculatie, de cyclus van geld, investeren in arbeidskracht en productiemiddelen, vormen van productieve arbeid en de creatie van waarde en meerwaarde die vervolgens weer de verschijningsvormen van winsten en geld aannemen. Ofwel de beschrijving van het circulatieproces van het kapitaal, in werking op maatschappelijke terreinen, zoals industrie en landbouw en hoe in de productie geld, arbeid, nevenfuncties en de tijd hun rol spelen. Het kapitaal wordt getoond in vele gedaanten, als geld, als waren, en als motor van tal van kapitalistische verschijningsvormen, onder de dwang van de hoofdwet voor de kapitalist: accumuleer!
Het is theorie, dus afstandelijk, rationeel. Marx toont zich in zijn schrijven aan Het kapitaal een strenge wetenschapper. Waar blijft dan de politiek in dit verhaal? Soms zijn er mensen die bij het lezen van Marx’ Kapitaal teleurgesteld zijn. Soms is de verwachting (te snel) even te horen hoe het zit. Het ging toch om revolutie? Marx is echter geen profeet, maar wetenschapper én politicus. Hij wil wel radicaal zijn in zijn streven naar een betere samenleving, maar daarvoor nooit de reële mogelijkheden te buiten gaan, want dat zou immers op zinloze energieverspilling neerkomen. Deel II stelt in dit opzicht (sommigen) misschien wel meer teleur dan de delen I en III, waar de politiek vaker expliciet om de hoek komt kijken. AfschaffenMaar toch, bij goed lezen, zegt Marx ook dat heel het kapitalistische stelsel eigenlijk 'makkelijk' kan worden afgeschaft, bij de juiste kennis, de juiste wil en de juist georganiseerde politieke macht van de arbeidersklasse. In deel II blijft dat meestal impliciet, het achtergrondverhaal. Maar lezend komen dan toch enkele uitspraken die laten zien dat Marx er vanuit uitgaat dat de kapitalistische maatschappij af te schaffen is en dat hij vindt dat dit ook moet gebeuren, dat dit sociaal en rationeel is. Een grote verandering die niet extreem is, maar zelfs logisch.
En bij deze genoemde geen slechte zaak, maar een voordeel kiest Marx dan een verrassend luchtige toon: Is de kapitalistische vorm van de reproductie eenmaal afgeschaft dan komt het erop neer …. Enzovoort. Die vorm afschaffen gewoon dus, hoepla!
Friedrich Engels.
Marx’ werken dragen bij de maatschappij te doorgronden, de middelen voor actie en verandering te organiseren en gezamenlijk te werken aan een beter, rationeler en duurzamer maatschappelijk systeem. Dat is geen eenvoudige opgave. Er is naast actie en lef, ook veel kennis en inzicht voor nodig. Daarom moeten we de zojuist toegevoegde schakel van deze kennis, voor de Nederlandse taal, deel II van Het kapitaal, met blijdschap verwelkomen. Een politieke steun in de rug, op basis van veel studie en goede argumenten. Te koop:
Prijs in de boekhandel: 28 euro 50.
|
De nu gereedgekomen vertaling was – toen nog niet helemaal gereed – eerst op het Marxistisch Internet-Archief gepubliceerd en is nu in boekvorm verkrijgbaar. De verbeterde internet-versie is er ook nog, zie: 
Engels maakte uiteindelijk Marx' laatste geschriften klaar voor publicatie. Al kon ook hij niet alles meer gereed maken, maar wel hun beider gedachtelijn verhelderen. Over het afschaffen van het productieve maar uiteindelijk irrationele productiestelsel liet hij eerder zich krachtig uit, namelijk in 1867 bij zijn bespreking van het toen juist verschenen eerste deel van Het kapitaal. Goed om hier nog even eraan te herinneren wat Engels dan schrijft over Marx' visie: … wie ogen heeft om te zien, die ziet hier de eis van een sociale revolutie duidelijk genoeg gesteld. (…) Het gaat hier om de afschaffing van het kapitaal überhaupt. (Marx, Engels Werke, Berlin 1973, deel 16, pag. 216)