Moslimarbeiders in de Verenigde Staten eisen tijd voor gebed Godsdienst in werktijd Tiffany Ten Eyck (vertaling Roland Siebe)1 Moslimarbeiders werkzaam in de vleesverpakkingsbedrijven van JBS Swift in Colorado en Nebraska, legden in september 2008 het werk neer en liepen naar buiten. Ze eisten tijd om te bidden en de maaltijd te gebruiken tijdens de heilige maand van de Ramadan. Toen de bedrijfsleiding hiermee akkoord ging, protesteerden andere arbeiders, voornamelijk Latijns-Amerikaanse migranten, tegen wat zij als privileges zagen. Een maand eerder tekende de vakbond voor de detailhandel, groothandel en supermarkten (RWDSU) bij het kipverwerkingsbedrijf Tyson in Shelbyville, Tennessee een contract, waarin de Dag van de Arbeid werd ingeleverd voor een betaalde vrije dag aan het einde van de Ramadan. Dit riep veel woede op in Shelbyville, maar de bond zei dat dit contract in het belang was van de honderden moslimarbeiders. Uiteindelijk stelde het management een persoonlijk te besteden vrije dag beschikbaar en keerde de Dag van de Arbeid terug. Somalische arbeiders "De vleesverpakkingsindustrie heeft lange tijd een zeer divers personeelsbestand gekend, maar door een aantal gebeurtenissen zijn er meer moslimarbeiders komen werken", vertelt Jill Cashen van de vakbond United Food and Commercial Workers (UFCW). Sinds de immigratiedienst invallen heeft gedaan bij vestigingen in de vleesverpakking en de daar werkende Latijns-Amerikaanse arbeiders het land uitzette, namen de ondernemers Somalische arbeiders in dienst. Dezen beschikten over een beschermde vluchtelingenstatus en werden niet lastig gevallen door de immigratiedienst. Het geeft te denken dat volgens een verslag van de Raad van Amerikaans/Islamitische Betrekkingen, in 2007 de discriminatie op de arbeidsplaats tegen moslims met 18 procent is toegenomen. Burgerrechten De wetgeving maakt het mogelijk arbeiders faciliteiten te verlenen om hun geloof te praktiseren. De restrictie is dat de ondernemer daarvan geen "overmatige ongemakken"ondervindt. Meningsverschillen over wat 'ongemakken' zijn en wat als 'overmatig' geldt, blijken echter onvermijdelijk te zijn. Dit noodzaakt de bond de rechten van de leden in de onderhandelingen en bezwaarprocedures op te nemen. Christelijke arbeiders hoeven zelden te vechten voor faciliteiten, omdat Kerstmis een algemene vrije dag is - betaald en vastgelegd in elk contract dat de bond sluit - en ook de zondag in veel bedrijven niet gewerkt wordt. De vakbonden moeten de rechten van andere arbeiders in het oog houden, omdat die begrijpelijkerwijs geen zin hebben in nieuwe achterstellingen. Een andere complicerende factor bestaat uit de religieuze vooroordelen ten opzichte van moslims en niet-Engelstalige Afrikaanse migranten. "We zien een trend in de vakbeweging om burgerrechten en erkenning van veranderende behoeften van het personeel af te dwingen", legt Renaye Manley van Interfaith Worker Justice uit (een organisatie die arbeidersrechten promoot in de geloofsgemeenschappen). Botsende belangen Toegeven aan de belangen van een groep, zoals gebeurde bij de vestiging van Swift in Nebraska, kan tot gevolg hebben dat de productie stil komt te liggen en de verontwaardiging oploopt. De vakbond en het management overlegden met de Somalische arbeiders en kwamen overeen tijdens zonsondergang een gebedsmoment in te lassen door een bestaande pauze van 15 minuten te verschuiven. De volgende dag echter liepen andere arbeiders uit protest naar buiten. Sommigen vertelden de lokale pers dat de genomen maatregel oneerlijk was en inhield dat iedereen tijd en geld moest inleveren; een verwijt dat de bond bestreed. Anderen zeiden dat ze de aanpassingen eenvoudigweg niet wilden. Na twee dagen van spanning en werkonderbrekingen besloot het management de verandering van de pauze terug te draaien. De Somalische en andere arbeiders die als reactie hierop het werk neerlegden, werden ontslagen. De vakbond UFCW diende vervolgens een klacht in en riep de ontslagen arbeiders op terug te komen en de kwestie te bespreken. Bij de vestiging van Swift in Colorado vroegen arbeiders van de tweede ploeg een verkorting van de avonddienst om eerder dan het gebruikelijke tijdstip van 21.00 uur te kunnen stoppen. Dit maakte het moslims mogelijk tijdens de Ramadan na zonsondergang te gaan eten. Om hun verzoek kracht bij te zetten, onderbraken ze het werk. Vervolgens ontsloeg het management honderd moslimarbeiders. "Veel van dit soort conflicten zijn het gevolg van een gebrek aan kennis over religieuze gebruiken", luidde de toelichting van Manley, "de mensen begrijpen kennelijk niet waarom anderen daarvoor strijd willen voeren." Hoe dan ook, de UFCW kwam tot de conclusie dat de bij Swift opgebouwde spanningen niet alleen toe te schrijven waren aan het onbegrip bij arbeiders over de tradities van de Ramadan. Jill Cashen: "De arbeiders die het werk verlieten om te bidden, bezorgden hun collega's een grotere werkdruk en onveilige arbeidsomstandigheden. Als je directe collega zonder toestemming van het management weggaat, dan is deze persoon afwezig en dat is niet eerlijk en niet veilig." Geen last Tot slot een aantal meningen over de problematiek van godsdienst in werktijd. Moslims vormen al decennia lang een deel van het personeel in de auto-industrie. Daar zijn informele afspraken gemaakt, de enige contractueel vastgelegde religieuze feestdagen zijn Goede Vrijdag en Kerstmis. Volgens een bestuurder van de vakbond in deze sector (UAW) is het voor moslimarbeiders met een goede staat van dienst mogelijk vrij te nemen op een religieuze feestdag. Maakt het management problemen, dan zal de bond voor ondersteuning zorgen. De voorzitter van de bond voor de detailhandel enzovoort (RWDSU), Stuart Appelbaum, steunde de strijd van de vleesverpakkers met het argument dat het "de wil van de arbeiders" was en dat de bond de taak heeft voor deze eisen op te komen. Appelbaum is ook voorzitter van het Joods Arbeiders Comité dat zich inzet voor goede betrekkingen tussen de arbeidersbeweging en de Joodse gemeenschap. Volgens hem gaat in sommige bedrijven de strijd voor de zaterdagse sabbat en andere Joodse feestdagen door. Marc Stern van het Amerikaans Joods Congres stelde dat de steun van de bond voor rechten van ouderen soms in conflict komt met de verzoeken voor vrije dagen van de gelovigen. Via contracten of informele regelingen die arbeiders de gelegenheid geven om diensten te ruilen, kan tegemoet worden gekomen aan de belangen van beide groepen. David Walid van de afdeling Michigan van de Raad voor Amerikaans/Islamitische Betrekkingen is van mening dat de oplossing simpel is. "Moslims hebben weinig tijd nodig om te bidden, wie heeft daar nou last van? Mensen nemen ook pauze om te roken, waarom kunnen wij dan geen gebedspauze nemen?" Daarbij moet natuurlijk aangetekend worden dat de irritatie van niet-rokers over de extra afwezigheid van de rokers ook behoort tot de kleine ergernissen in sommige bedrijven. Manley vertelde dat de organisatie Interfaith Worker Justice materiaal voor vakbonden ontwikkelt over islamitische tradities. Cashen (UFCW) zal arbeiders die een minderheidsgodsdienst belijden, aanmoedigen "met de bond samen te werken om de beste oplossingen voor deze problemen te vinden". Het Amerikaanse Congres introduceerde in 2007 een affiche met de leuze "Vrijheid van Godsdienst op de arbeidsplaats". De verwachtingen over een algemene navolging zijn echter niet hoog gespannen. 1 Eerder verschenen in Labor Notes november 2008 onder de titel: Muslim workers demand time for prayer at meatpacking plants - www.labornotes.org (terug)