welkom
commentaren
Solidariteit

Solidariteit - Commentaar 354 - 29 april 2018

Activerend vakbondswerk - van woorden naar daden

Jan Verhagen

De FNV voert een offensief. Voor een menswaardige maatschappij en tegen onder meer 'de doorgeschoten flex'. Komende week wordt dat weer zichtbaar op de 1-mei viering in Den Haag. Tegelijk lijkt de malaise in de FNV nog lang niet voorbij, zich onder meer uitend in dalende ledentallen en in een aarzelend, allesbehalve koersvast optreden.

Die malaise wordt deels bepaald door (gebrek aan) inhoudelijke analyse, visie, beleid. Ook en met name in het huidige offensief. Net zo verontrustend, zeker bij minder leden en macht, is de terugval naar de manier van werken die zo rond het jaar 2000 de FNV kenmerkte: een combinatie van zaakwaarnemen ('wij regelen het voor u') en wat ik zou willen noemen 'polder 2.0'. Bij gebrek aan spraakmakende resultaten in de traditionele overlegorganen valt de FNV terug op smeekbrieven en petities, publicitair wat versterkt door een stoom afblazende achterban. Juist in het FNV-offensief wordt dit heel zichtbaar.

De werkvloer

Wat tot nu toe in het FNV-offensief grotendeels ontbreekt, is gerichte en zichtbare opbouw van druk vanuit de basis van de vakbeweging: de werkvloer. Sterke vakbondsacties op de werkvloer zijn er zeker. Denk bijvoorbeeld aan de acties in het streekvervoer, de Riders Union bij maaltijdbezorger Deliveroo, de postsorteerders in het Noorden van het land, de bagage afhandelaars en beveiligers op Schiphol en de pakketbezorgers van PostNL.

Probleem is dat ze te veel op zichzelf staan, onvoldoende in de schijnwerpers komen, geen herkenbaar onderdeel zijn van het FNV-offensief en mede daarom onvoldoende 'olievlekwerking'. Daarmee verdwijnt ook activerend vakbondswerk naar de achtergrond, een kansrijke vakbondsmethode die staat of valt met de versterking van de vakbondspositie op de werkvloer.

Misvattingen

De FNV is actief, strijdbaar en kritisch. Activerend vakbondswerk is van het grootste belang. Want actieve leden maken de FNV. Zo staat het in de FNV-congresresolutie van mei 2017. Dat is tegelijk de enige keer dat de term ‘activerend vakbondswerk’ in die congrestekst is terug te vinden. Ook in het MeerjarenBeleidsPlan 2017-2021, ruim veertig bladzijden dik, komt het woord éénmaal, en dan nog terloops, voor.

Toch wordt het begrip ‘activerend vakbondswerk’ binnen de FNV vaak gebruikt. Te pas en te onpas. Want wat is het eigenlijk? Wie op zoek gaat naar een heldere omschrijving zal niet veel vinden. Er is bij mijn weten één FNV-brochure over activerend vakbondswerk verschenen, naast een enkel interview en een aantal publicaties van buiten de FNV. In perspublicaties wordt het nogal eens gelijkgesteld met activistisch (op ‘actie’ gericht) vakbondswerk. Of met de vakbondsmethode organising. Ook worden ‘actief’ en ‘activerend’, zo leert de ervaring, wel eens als synoniemen beschouwd. Allemaal ten onrechte. Deze misvattingen maken een duidelijke omschrijving hard nodig.

Samen met de leden

Activerend vakbondswerk is een manier van werken waarbij vakbondsmensen - een verzamelnaam voor bezoldigden, zoals bestuurders, en kaderleden, onder meer in ondernemingsraden - niet voornamelijk 'namens de achterban’ opereren, maar een actieve rol van de achterban centraal stellen, stimuleren en faciliteren. Dat geldt voor alle types en voor alle fases in dat vakbondswerk. Van ‘aan de orde stellen en agenderen’ tot ‘uitonderhandelen en vastleggen in afspraken’.
Op de werkvloer, maar óók in de sector of in ‘de polder’ geeft activerend vakbondswerk concreet vorm aan het te vaak buiten beeld geraakte fundament van de vakbeweging: samen staan we sterk.

Activerend vakbondswerk is de tegenhanger van ‘zaakwaarnemerschap’. De bond als zaakwaarnemer, rond de eeuwwisseling de officiële slogan van de FNV, werkt vooral vóór en namens de achterban. In de op activeren gerichte vakbond zijn de leden de bond, werken vakbondsfunctionarissen en kaderleden niet namens, maar samen met de achterban.

Zaakwaarnemen versus activeren

De zaakwaarnemende bondsbestuurder, kadergroep of ondernemingsraad, krijgt een signaal vanuit de achterban, stelt dat via een brief aan de orde bij de directie en gaat overleggen of onderhandelen.
De activerende bondsbestuurder, kadergroep of ondernemingsraad gaat eerst in gesprek op een bijeenkomst van de achterban en samen stellen ze een tekst op, die - bijvoorbeeld als petitie - naar de directie gaat. Ook de vervolgstappen worden in nauw overleg en, waar dat kan, samen met de achterban gezet.

Dit is een voorbeeld. Meer niet. De praktijk leert wat wél en niet in een situatie (of bedrijfscultuur) past. En het gaat om de kerngedachte: opereer je namens de achterban of samen met de achterban. Dat lukt misschien niet van de ene dag op de andere, ook vakbondsleden willen wel eens roepen 'doen jullie het maar', ofwel de zaakwaarnemersaanpak. Maar de hoognodige kracht van de vakbeweging ligt in die andere manier van werken. Dat vraagt tijd, energie en vasthoudendheid, maar betaalt zich op den duur meer dan ruimschoots uit.

Bittere noodzaak

De wezenlijke vraag naar de zin en het nut van het activerend vakbondswerk wordt zelden gesteld. Waarom zou de vakbeweging consequent, dus niet halfslachtig, kiezen voor activerend vakbondswerk? De opbouw daarvan vraagt veel energie en een cultuuromslag. Het maakt het werk van bezoldigden én van kaderleden meestal complexer en veeleisender - en binnen de FNV niet onbelangrijk - een deel van de controle op en beheersbaarheid van de achterban wordt prijsgegeven.
Toch is activerend vakbondswerk anno 2018 onontbeerlijk om de FNV uit het slop van minder leden en minder invloed te halen. Activerend vakbondswerk op de werkvloer maakt de kracht van de vakbeweging rechtstreeks zichtbaar en daarmee ook nut en noodzaak van het lidmaatschap . Activerend vakbondswerk is dé route waarlangs werknemers de grondslag van ‘samen staan we sterk’, en daarmee van de vakbeweging, ervaren.

Tot slot vormt activerend vakbondswerk op de werkvloer ook de bron om nieuwe kaderleden te rekruteren en te vormen. Aan dat alles heeft de FNV dringend behoefte. Ledentallen dalen al jaren, het aantal kaderleden slinkt, en ook de invloed van de bond aan cao-tafels en in Den Haag verzwakt zienderogen. In een moordend tempo, volgens het Financieele Dagblad (1-03-2018). Ontwikkelingen die de kracht en de fundamenten van de vakbeweging steeds verder ondermijnen.
Een zwak fundament leidt vroeg of laat tot ineenstorting van het hele vakbondsbouwwerk. Vasthoudend activerend vakbondswerk, in combinatie met zichtbaarheid op de werkvloer, is een onmisbare bouwsteen om dat fundament weer te verstevigen en de FNV te transformeren tot een serieus te nemen tegenmacht ten opzichte van de neoliberaal geïnspireerde ontmanteling van werknemersrechten, tegen doorgeschoten marktwerking en flexibilisering en tegen de op snelle winst gerichte verdienmodellen van veel bedrijven en hun financiers.

*** Zie voor een uitgebreide versie van dit commentaar: http://www.verhagen-bakker.nl/vakbond/Activerend%20vakbondswerk.pdf

Klik hier